Δίανθος

Στύραξ ο φαρμακευτικός

Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι STYRAX officinalis (Στύραξ ο φαρμακευτικός).
Ανήκει στην οικογένεια των Στυρακωδών. Το γένος περιέχει περίπου 130 είδη εκ των οποίων τα πλέον γνωστά είναι ο ρευστός Στύραξ (φύεται σε ΗΠΑ και Μεξικό), Στύραξ η βενζόη (φύεται σε Σιάμ, Ιάβα, Σουμάτρα και είναι η πλέον αρωματική) και Στύραξ ο φαρμακευτικός (φύεται σε Ευρώπη και Μικρά Ασία και η ρητίνη του ονομάζεται και καλαμιτάτη).
Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Στύρακας, Στουρέκι, Αστύρακας, Αστέρακας, Αντίρακας, Στουρακιά , Σταυρακιά, Λαγομηλιά, Άγρια κυδωνιά (λόγω της ομοιότητας των φύλλων του).
Είναι δενδρύλιο ή δενδρώδης θάμνος το ύψος του οποίου κυμαίνεται από 2 έως 7 μέτρα ανάλογα με τον τόπο. Φύεται σε Μικρά Ασία, Λίβανο και Ελλάδα.
Φύλλα επαλλάσσοντα, ωοειδή ή προμήκη, ακέραια, στρογγυλεμένα στην άκρη, χνουδωτά στο κάτω μέρος.
Άνθη (ερμαφρόδιτα) σε βότριες, λευκά, εύοσμα σε ποδίσκο 1-2 εκατοστών.
Στεφάνη 2 εκατοστών, κωνοειδής που καταλήγει σε 5-7 λογχοειδείς λοβούς. Κάλυκας κυπελλοειδής.
Καρπός καλυμμένος με λευκό πίλημα.
Του αρέσει το υγρό χώμα αλλά αντέχει την ξηρασία.
Από τομές του κορμού του δέντρου εκλύεται ρητίνη Benzoin . Συνήθως κυκλοφορεί η Benzoin του Σιάμ (S. Tonkinensis) ή της Σουμάτρας (S. Benzoin).
Η ονομασία Benzoin προέρχεται μάλλον από το αραβικό «ζαβαν». Παλαιότερα ονομαζόταν Γόμα Μπένζαμιν.
Όσον αφορά τις ιστορικές πηγές για την χρήση της ρητίνης υπάρχει μια μικρή αβεβαιότητα. Υπάρχει δηλαδή η πιθανότητα ο στύραξ που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι έλληνες και οι ρωμαίοι να είναι το σημερινό Sweetgum που παράγεται στην νοτιοδυτική Τουρκία (Liquidambar orientalis) το οποίο στο εμπόριο ονομάζεται Στόραξ. Είναι μια ρητίνη που μοιάζει με τη ρητίνη του στύρακα. Ο στύραξ όπως φαίνεται εισήχθη στην αρχαία Ελλάδα από Φοίνικες εμπόρους και ο Ηρόδοτος (5ο αιώνα π.Χ.) αναφέρει ότι ένα νέο είδος Στόραξ εμφανίσθηκε στο εμπόριο εκείνη την εποχή.

Ιστορικά στοιχεία:
Σύμφωνα με τη μυθολογία ο στύρακας κατάγεται από την Κρήτη.
Πρωτοφυτεύτηκε στην Ηπειρωτική Ελλάδα στον Αλίαρτο, όταν ο κρητικός ήρωας Ροδάμανθης κατέφυγε εκεί για να αποφύγει τον ζηλόφθονο αδελφό του, βασιλιά Μίνωα.
Οι αρχαίοι έλληνες γνώριζαν την ρητίνη την οποία χρησιμοποιούσαν από τότε για κατασκευή αρωμάτων, ως θυμίαμα και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Πλίνιος και τον Διοσκουρίδη αναφέρουν ότι η γόμα προέρχεται από τα δέντρα που φύονται στη Συρία και τις εγγύς περιοχές. Ο Διοσκουρίδης αναφερόμενος στο φυτό γράφει «Στύραξ δάκρυον εστί δένδρου ομοίου κυδωνιά». Το χρησιμοποιούσε για τον βήχα και το άσθμα. Ο Πλίνιος το πρότεινε κατά των στηθικών νοσημάτων και για την ευφωνία. Ο Πλίνιος αναφέρει ακόμη πως οι αρχαίοι Έλληνες της Κύπρου χρησιμοποιούσαν τις ναρκωτικές ιδιότητες των σπόρων των καρπών του φυτού για να πιάνουν ευκολότερα τα ψάρια και τα χέλια στα ποτάμια και τα έλη.
Η ονομασία Στύραξ δόθηκε από τον Θεόφραστο γιατί η γόμα του φυτού Styrax officinalis έμοιαζε με τη γόμα του Στόραξ. Ήταν επίσης γνωστό το φυτό και ως
«Καλαμίτης» γιατί έφερναν την ρητίνη από την Ιταλία μέσα σε καλάμια.
Λέγεται πως όταν ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν παιδί, έβαζε πολύ θυμίαμα να καίει προς τιμή των θεών. Οι ιερείς του ζήτησαν να βάζει λιγότερο και του είπαν πως αν ποτέ κατακτήσει τους τόπους που το παράγουν μπορεί να καίει όσο θέλει. Έτσι ο Μέγας Αλέξανδρος όταν κατέκτησε τη Ινδία απέστειλε στη Μακεδονία φορτίο μεγάλο με το θυμίαμα λέγοντας στους ιερείς πως τώρα μπορούν να καίνε όσο θέλουν γιατί οι τόποι αυτοί κατακτήθηκαν.
Από τον Μεσαίωνα ο Ασιατικός στύραξ εμπορευόταν σε υψηλούς ρυθμούς όπως και ο στόραξ της Μικράς Ασίας. Οι Άραβες από τότε το εμπορευόντουσαν στην Ευρώπη. Η συλλογή του βάλσαμου γινόταν στη Συρία και το έστελναν για εμπόριο στη Σμύρνη, τη Σύρο, την Κωνσταντινούπολη και την Αίγυπτο μέσα σε βαρέλια ή κατσικίσια τουλούμια. Στη συνέχεια το εμπόριο επεκτάθηκε σε Τεργέστη, Μασσαλία, Ινδίες και Κίνα.
Σήμερα το εμπόριο αυτό έχει μειωθεί σημαντικά λόγω της μείωσης του αριθμού των δέντρων. Παρά το γεγονός ότι οι Άραβες το χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς και για να απομακρύνουν τα φίδια από τα σπίτια τους, απόφευγαν να ξαπλώνουν κάτω από αυτό το δέντρο γιατί όπως λέγανε «οι δαίμονες ξαπλώνουν κάτω από αυτό».
Ήταν σημαντικό φάρμακο στην ισλαμική λαϊκή ιατρική.
Ο Αβικέννα περιγράφει το styrax officinalis. Αναφέρει ότι η ρητίνη αναμειγνυόμενη με άλλες αντιβιοτικές ουσίες σκληρυνόμενη δίνει ένα καλό υλικό για οδοντικές επανορθώσεις.
Η γόμα του φυτού χρησιμοποιήθηκε στη Μέση Ανατολή και σε παρακείμενες περιοχές ως αναψυκτικό.
Η χρήση της ρητίνης ως θυμίαμα τα ιδιαίτερα τοξικά βενζόλιο και φορμαλδεύδη (όπως συμβαίνει με όλες τις οργανικές ουσίες).
Όμως αυτά που παράγονται όταν καίμε ένα τέτοιο λιβάνι είναι λιγότερα από αυτά που παράγονται από πολλά σύγχρονα συνθετικά αναψυκτικά.
Στη λαϊκή ιατρική στην Ευρώπη χρησιμοποιούσαν την ρητίνη κατά των στηθικών νοσημάτων και το βάμμα εξωτερικώς κατά των ανώδυνων πρηξιμάτων και κατά των βλεννορραγιών.
Η Benzoin ήταν ένα από τα συστατικά Βενετσιάνικης συνταγής του 1686 που ονόμαζαν Theriaca Andromachi senioris.
Το βάμμα benzoin είναι ρητίνη που έχει διαλυθεί σε οινόπνευμα και χρησιμοποιήθηκε έντονα κατά τον 19ο αιώνα στην κατασκευή καλλυντικών και για οικιακές χρήσεις λόγω των αντιβακτηριακών ιδιοτήτων του.
Το θυμίαμα του Στύρακα χρησιμοποιεί ακόμη και σήμερα η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Στην Κρήτη ονομάζουν το φυτό Αστύρακα ή Αστέρακα. Την ρητίνη που έσταζε από τα κλαδιά του την ονόμαζαν «το δάκρυο του αστέρακα» το οποίο οι Τούρκοι έλεγαν μπουχούρι (είδος λιβανιού) και θύμιαζαν στα τζαμιά τους. Οι Χριστιανοί της Κρήτης δεν το χρησιμοποιούσαν ως θυμίαμα «γιατί αυτό είναι λιβάνι του σατανά και δεν το φοβάται» – έλεγαν. Τη ρητίνη του φυτού στο νησί την αποκαλούμε όπως τα παλιά χρόνια αστερακόπισσα ή βρωμομελτζουβί. Με αυτό οι Κρητικοί έκαναν αλοιφή για τα κρυολογήματα και τους ρευματισμούς.. Επίσης ανακατεμένο με ασκελετούρα, ρίζα μολόχας, ρακί και αλάδανο έφτιαχναν μείγμα για επαλείψεις κατά της χρόνιας βρογχίτιδας. Με τα αστεροκοτσίκουδα (καρποί) τα παιδιά έφτιαχναν τις κολαίνες (περιδέραια) και οι καλόγεροι κομπολόγια. Οι βοσκοί με τα κλαδιά έκαναν τουπιά (τύπους) για το τυρί, επειδή οι κλάδοι είναι ευλύγιστοι και άθραυστοι. Επίσης έκαναν και κύρτους.

Συστατικά-χαρακτήρας:

Η χημική ουσία benzoin παρά τη συνωνυμία δεν περιλαμβάνεται στις ουσίες της ρητίνης. Περιέχει στυρένιο (υδρογονάνθρακας) που χρησιμοποιείται στην κατασκευή πλαστικών.
Η ρητίνη είναι ύλη φυραματώδης, ημίρευστη, πολύ ιξώδης και κολλώδης, εσωτερικώς φαιά και εξωτερικώς πολύ σκούρα. Έχει οσμή ισχυρή και βαλσαμική, πολύ ευχάριστη όταν είναι λίγο παλιά. Έχει γεύση αρωματική και λίγο δριμεία. Περιέχει 17-25% νερό. Είναι τέλεια διαλυτή σε αιθέρα και οινόπνευμα ιδίως στο θερμό με το οποίο μάλιστα την καθαρίζουν για να την απαλλάξουν από ξένα σώματα, όπως ξύλα, φλοιούς άμμο κ.λ.π. Αν θερμανθεί στη φωτιά και κρυώσει αφήνει λεπτά κρύσταλλα στυρακίνης και μεγάλα πρισματικά τεμάχια κινναμωμικού οξέως. Το στερεό μέρος της ρητίνης αποτελείται από μία ρητίνη (36% του συνολικού βάρους) που συνίσταται από ένα ρητινέλαιο (στορεζινόλη) , λίγη βανιλλίνη, αιθέριο έλαιο (στυρόλη) που είναι στυρολίνη, κινναμίνη, φαινολαιθυλίνη με διάφορους κινναμικούς αιθέρες.
Ο καθαρός Στύραξ περιέχει περίπου 47% κινναμικό οξύ.

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Το φυτό ανθίζει από Μάρτιο μέχρι Ιούνιο. Οι σπόροι του ωριμάζουν τον Οκτώβριο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς συλλέγεται η ρητίνη του φυτού με εντομές που γίνονται στον φλοιό των κλάδων.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Έχουν γίνει λίγες έρευνες σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Όμως έχει χρησιμοποιηθεί ως θεραπευτικό μέσο για εκατονταετίες και προφανώς με θετικά αποτελέσματα.
Είναι αντισηπτικό και έχει επουλωτικές και παρασιτοκτόνες ιδιότητες.
Χρησιμοποιείται εξωτερικώς κατά των ατόνων ελκών, κατά της ψώρας, εξολοθρεύοντας το ακάρι και ιδίως κατά της φθειριάσεως του εφηβαίου, την αμηνόρροια, του υγρού άσθματος και τη φυματίωση.
Το βάμμα του χρησιμοποιείται σε διαλύματα για στοματικές πλύσεις και την αρωματοποιία σαν έκδοχο και συντηρητικό ορισμένων αρωμάτων.
Σήμερα το βάμμα benzoin χρησιμοποιείται συχνότερα στις πρώτες βοήθειες για μικρούς τραυματισμούς. Λειτουργώντας ως απολυμαντικό, επουλωτικό και τοπικό αναισθητικό.
Μπορεί να προστεθεί σε νερό που βράζει. Οι εισπνοές των ατμών έχουν κατευναστική επίδραση σε πνεύμονες και βρόγχους, βοηθούν στην αποκατάσταση από κρυολόγημα, βρογχίτιδα και άσθμα. Η ρητίνη benzoin και τα παράγωγά της χρησιμοποιούνται επίσης ως πρόσθετες ουσίες στα τσιγάρα λόγω της κατευναστικής επίδρασης που έχει.
Οι αντιβιοτικές ιδιότητες που έχει οφείλονται στο άφθονο βενζοικό οξύ και τους εστέρες βενζοικού οξέως που περιέχει.

Παρασκευή και δοσολογία:
Για εξωτερική χρήση αναμειγνύουμε τη σκόνη της ρητίνης με λάδι.
Εσωτερικώς το λαμβάνουμε σε χαπάκια και σε δόση 32-64 κόκκους την ημέρα.

Προφυλάξεις:
Δεν ξεπερνούμε κατά την εσωτερική λήψη την προτεινόμενη δοσολογία.