Νεπέτα
Νεπέτα
Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι NEPETA cataria (Νεπέτα η γατόφιλη). Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών που περιλαμβάνει περίπου 250 είδη. Προέρχεται πιθανά από την Ανατολική Ευρώπη. Το συναντούμε με τις ονομασίες Νεπέτα, Γλήχωμα ή Καλαμίνθη. Στη χώρα μας έχουμε διάφορα είδη του γένους Νεπέτα.
Είναι σπάνιο φυτό. Φυτρώνει σε χέρσους αγρούς, άκρες δρόμων, πλαγιές και αναχώματα. Ημιαυτοφύεται σε μερικά μέρη.
Είναι πολυετής πόα με γκριζωπή όψη. Στέλεχος που έρπει, 20- 60 εκατοστά, με πολλές διακλαδώσεις από τις οποίες άλλες είναι όρθιες και άλλες πλαγιαστές, άγονες. Φύλλα έμμισχα, αντίθετα, χνουδωτά, καρδιόσχημα, με οδοντωτά άκρα. Άνθη λευκά – υποκίτρινα ή ρόδινα με πορφυρές κηλίδες, που σχηματίζουν διακλαδισμένο στάχυ. Ρίζα λεπτή, ινώδης.
Τα φρέσκα φύλλα μπορούν να προστεθούν στις σαλάτες με μέτρο. Τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν μπαχαρικό στην κουζίνα.
Ολόκληρο το φυτό είναι κατάλληλο για τη βαφή διαφόρων υφασμάτων.
Το φυτό αναδίδει χαρακτηριστική μυρωδιά μέντας (ανήκουν στην ίδια οικογένεια με τη μέντα), που προσελκύει τις γάτες, από την ιδιότητα άλλωστε αυτή ονομάστηκε έτσι. Η ονομασία Cataria προέρχεται από το cat (γάτα).
Στις γάτες (και γενικότερα στα αιλουροειδή) το φυτό προκαλεί κυριολεκτικά φρενίτιδα. Οι γάτες όταν έρχονται σε επαφή με την Νεπέτα αρχίζουν και συμπεριφέρονται πολύ παράξενα. Την μυρίζουν, τρίβονται πάνω της, μασάνε τα φύλλα της, κυλιούνται στο χώμα και ορισμένες φορές αφρίζει το στόμα τους και τους τρέχουν τα σάλια.
Συνήθως τα αποτελέσματα του διαρκούν 5 με 10 λεπτά και για να έχει ξανά την ίδια επίδραση στη γάτα το φυτό, πρέπει να περάσει χρονικό διάστημα μισής με δυο ώρες. Επίσης αρκετά ενδιαφέρον είναι το ότι δεν αντιδρούν όλες οι γάτες σε αυτό το φυτό. Υπολογίζεται πως τα 3/4 των γατών έχουν αυτή την αντίδραση και πως το αν θα αντιδράσει ή όχι είναι κληρονομικό (δηλαδή οφείλεται σε κάποιο γονίδιο ή σύνολο γονιδίων).
Το βότανο περιέχει ένα δικυκλικό τερπενοειδές που ονομάζεται Νεπεταλακτόνη. Μια ουσία, η οποία επιδρά σε υποδοχείς του οσφρητικού επιθηλίου της γάτας. Οι γάτες αντιδρούν έτσι γιατί μυρίζουν την νεπεταλακτόνη του φυτού.
Μια πιθανή εξήγηση που έχει προταθεί είναι ότι ίσως η νεπεταλακτόνη δρα σαν σεξουαλική φερομόνη δηλαδή σαν ένα «οσφρητικό χημικό σινιάλο» που σχετίζεται με την σεξουαλικότητά τους.
Παρόμοια επίδραση στις γάτες έχει και το βότανο Βαλεριάνα (Valeriana officinalis) γνωστό για τις ηρεμιστικές του ιδιότητες στους ανθρώπους.
Σε σύγκριση με τη Βαλεριάνα, η Νεπέτα έχει πολύ πιο ήπια δράση, δεν έχει παρενέργειες και έχει πολύ πιο ευχάριστη γεύση (ειδικά αν προστεθεί λίγο μέλι).
Ιστορικά στοιχεία:
Η χρήση της Νεπέτα έχει μία ιστορία 2.000 ετών. Η ονομασία της προέρχεται από τη Ρωμαϊκή πόλη Nepeti όπου καλλιεργήθηκε συστηματικά για πρώτη φορά. Είναι γνωστό πως οι Ρωμαίοι ιατροί χρησιμοποιούσαν το βότανο για την αντιμετώπιση στομαχικών διαταραχών – συνήθως καταναλώνοντας τα φρέσκα φύλλα σε μορφή σαλάτας. Κατά το Μεσαίωνα η Νεπέτα χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση της λέπρας.
Πριν φτάσει το τσάι από την Ανατολή, το γλήχωμα ήταν πολύ διαδεδομένο ρόφημα. Έκαναν αφέψημα τα φύλλα του και παράλληλα απολάμβαναν τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Το χρησιμοποιούσαν για πονόλαιμο, κρυολόγημα, βρογχίτιδα, άσθμα, και ανακούφιζε από τους σπασμούς, βοηθώντας έτσι τις οδυνηρές περιόδους και τις κράμπες του στομάχου και των εντέρων. Το χρησιμοποιούσαν ακόμη κατά της ατονίας του στομάχου, της δυσπεψίας και των αερίων.
Το βότανο το έδιναν κυρίως ιδίως σε μωρά και μικρά παιδιά που ήταν ανήσυχα από τους κολικούς.
Ο ελισαβετιανός βοτανολόγος Gerard ανέφερε ότι ονομάζουν το βότανο herba cetaria και herba catti επειδή οι γάτες αγαπούν πολύ τη μυρωδιά του, τρίβονται σε αυτό και τρώνε τους βλαστούς του. Την εποχή των χίπις στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και του 1970, το κάπνιζαν για την ήπια ψευδαισθησιογόνο δράση του.
Οι μελισσοκόμοι καλλιεργούσαν το φυτό στις περιοχές που είχαν τα μελίσσια τους γιατί το φυτό προσελκύει τις γάτες και διώχνει τους ποντικούς.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Περιέχει αιθέριο έλαιο που περιέχει κιτρονελόλη, γερανιόλη, κιτράλη, καρβακόλη, νεπετόλη, θυμόλη και νεπεταλακτόνη, πικρό στοιχείο και τανίνες.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα και οι ανθοφόρες κορυφές του φυτού. Τα φύλλα και οι ανθοφόρες κορυφές συλλέγονται από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το βότανο δρα ως άφυσο, αντισπασμωδικό, εφιδρωτικό, ηρεμιστικό και στυπτικό.
Είναι ένα από τα παραδοσιακά φυτά για το κρυολόγημα και τη γρίπη. Είναι ισχυρό εφιδρωτικό και χρησιμοποιείται σε όλες τις εμπύρετες καταστάσεις, ιδιαίτερα στη βρογχίτιδα. Βοηθά στις αποχρέμψεις. Δρα κατά των φλογώσεων της μύτης και του φάρυγγος. Σαν άφυσο με αντισπασμωδικές ιδιότητες, η Νεπέτα ανακουφίζει τις στομαχικές διαταραχές, τη δυσπεψία, τον τυμπανισμό και τον κολικό. Είναι τέλειο ίαμα για τη θεραπεία της διάρροιας σε παιδιά. Η δράση αυτή οφείλεται κυρίως στις τανίνες που περιέχει το βότανο.
Η ηρεμιστική της δράση στα νεύρα αυξάνει τις γενικές χαλαρωτικές της ιδιότητες. Η δράση αυτή οφείλεται στν νεπετολακτόνη που περιέχει το φυτό.
Συνδυάζεται άριστα με το Ευπατόριο το διατρητόφυλλο, το Σαμπούκο, την Αχιλλέα ή το Καγιέν για τα κρυολογήματα.
Εξωτερικά χρησιμοποιείται ως κατάπλασμα για τα έλκη.
Το τσάι των φύλλων είναι τονωτικό. Τα φρέσκα φύλλα είναι ανακουφιστικά για τις αιμορροΐδες.
Το ξέπλυμα των μαλλιών μετά το λούσιμο με τσάι Νεπέτας συντελεί στην αύξηση των μαλλιών και το σταμάτημα της φαλάκρας.
Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε δύο κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Για παιδικό ρόφημα βάζουμε ένα κουταλάκι του τσαγιού και αν θέλουμε προσθέτουμε λίγο μέλι.
Υπό μορφή βάμματος λαμβάνουμε 2-4 ml τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις:
Δεν αναφέρονται παρενέργειες, συνεπώς προσέχουμε απλά να μην ξεπερνάμε την συνιστώμενη δοσολογία.