Σπανάκι
Σπανάκι
Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική του ονομασία είναι Spinacia Oleracea και ανήκει στην οικογένεια των χηνοποδίων.
Είναι φυτό μονοετές, σπάνια διετές. Στην εξάπλωσή του μεγάλο ρόλο έπαιξε και η ευκολία στην καλλιέργειά του στις εύκρατες περιοχές του κόσμου. Τα φύλλα του στην αρχή αναπτύσσονται σα ροζέτα, κάτω από βραχύ άξονα και είναι λειόχειλα, βαθυπράσινα και με λεία ή κυματοειδή επιφάνεια. Τα άνθη είναι μικρά και σταυρογονιμοποιούνται με τον αέρα.
Είναι φυτό ψυχροαπαιτητικό. Σε υψηλές θερμοκρασίες και μεγάλες ημέρες, δημιουργεί στέλεχος με άνθη, οπότε καταστρέφεται η εμπορική του αξία.
Καλλιεργείται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών, αλλά τα αμμοπηλώδη είναι τα πιο κατάλληλα.
Έχει επιπόλαιο ριζικό σύστημα και ευδοκιμεί σε ομοιόμορφο υγρό χώμα. Το πρώτο πότισμα γίνεται αμέσως μετά το φύτρωμα, εφόσον δεν υπάρχει υγρασία. Ανάμεσα στο φύτρωμα και το μάζεμα πρέπει να γίνονται τρία ποτίσματα αν δεν υπάρχει βροχή ή υγρασία αρκετή.
Σήμερα έχουν επικρατήσει δύο κυρίως ποικιλίες σπανακιού, η πλατύφυλλη και η κατσαρή.
Ιστορικά στοιχεία:
Οι περισσότεροι νομίζουν ίσως ότι το σπανάκι είναι ένα από τα φυτά που υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων στην Ελλάδα. Εκείνο ίσως που δημιουργεί αυτή την εντύπωση είναι οι αμέτρητες συνταγές με σπανάκι που υπάρχουν σε ολόκληρη την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη γενικότερα. Στην πραγματικότητα όμως το σπανάκι συναντάται επίσημα για πρώτη φορά στην κουζίνα της Κίνας περίπου το 700 μ.Χ. όπου εστάλη σαν δώρο προς την αυτοκρατορική αυλή από τον βασιλιά του Νεπάλ. Ήταν γνωστό επίσης και στην Περσία. Το όνομα του προέρχεται από το Περσικό Ispany.Στην Ευρώπη εμφανίστηκε κάποια στιγμή μεταξύ του 900 και του 1,500 μ.Χ., άγνωστο μέχρι στιγμής με ποιόν τρόπο (πιθανόν από τους Άραβες, μέσω της Ισπανίας).
Οι Άραβες το εκτιμούσαν ως μαλακτικό και ωφέλιμο για παθήσεις του αναπνευστικού. Το εφάρμοσαν με καταπλάσματα και υποκλυσμούς και του απέδιδαν ψυχοτονωτικές ιδιότητες. Ο μοναχός Αγάπιος ο Κρης το αναφέρει κατά των δαγκωμάτων του σκορπιού «όταν δε σε δαγκάσει σκορπιός κοπάνισε σπανάκι, πίε τον ζωμόν και το χόρτον βάλε εις την πληγήν, να ιατρευθεί».
Το έγχυμα και το αφέψημα των φύλλων του σπανακιού το σύστηναν ως διουρητικό, καταπραϋντικό των φλεγμονών της ουροδόχου κύστης και του εντερικού σωλήνα και το χορηγούσαν σε ηπατικές νόσους. Έκαναν εντεροκλυσμούς σε διάρροια και δυσεντερία. Τους σπόρους του φυτού τους χρησιμοποιούσαν κατά της δυσκοιλιότητας, ως υπακτικούς σε δόση 5-10 γραμμάρια ανά ποτήρι αφεψήματος.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το σπανάκι έχει γλυκιά, πικρή και λίγο καυτερή γεύση, με δροσιστική τελική δράση στον οργανισμό. Και οι δύο κύριες ποικιλίες του φυτού, είναι πλούσιες σε σίδηρο, ασβέστιο, φυλλικό όξύ, βιταμίνη Α, Β, C, D και Κ, κάλιο και φωσφόρο. Ο φωσφόρος που περιέχει το κάνει πολύ χρήσιμο σε άτομα που ασχολούνται με πνευματική εργασία και ο σίδηρος βοηθάει τα άτομα που ζουν στο μολυσμένο περιβάλλον των μεγαλουπόλεων καθώς ενισχύει και επιταχύνει την οξυγόνωση του αίματος.
Το σπανάκι περιέχει λευκοματοειδή 3,49%, λίπος 0,58%, μη αζωτούχες ουσίες 4,44%, τέφρα 2,09%, νερό 88,47%. Σύμφωνα με τοyw Schall – Heisler περιέχει λεύκωμα 2,7%, λίπος 0,3%, υδατάνθρακες 3%, μαγειρικόν άλας 0,225%, νερό 89,2%
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Σπέρνεται από αρχές Σεπτεμβρίου έως αρχές Φεβρουαρίου. Σπανάκι που σπέρνεται αργά το καλοκαίρι (Αύγουστο) μαζεύεται το Φθινόπωρο.
Η συγκομιδή εξαρτάται από την αγορά και το μέγεθος του φυτού. Όταν οι τιμές είναι καλές, οι παραγωγοί μαζεύουνε μικρά έως μέτρια φυτά με 3-7 τέλεια ανεπτυγμένα φύλλα. Μετά την εμφάνιση ανθικού στελέχους, τα φυτά είναι άχρηστα. Τα σπανάκια κόβονται στην κύρια ρίζα, λίγο κάτω από την επιφάνεια του χώματος, με διαφόρου είδους μαχαίρια ή σκαλιστήρι ή άλλα κοπτικά εργαλεία. Τα κίτρινα ή ξερά φύλλα πρέπει να απομακρύνονται. Πρέπει να πλένονται, αλλά όχι όταν πρόκειται να ταξιδέψουν σε μακρινές αποστάσεις, γιατί η υγρασία επιταχύνει τη σήψη.
Δεν συντηρούνται πάνω από 10 ημέρες στο ψυγείο και με θερμοκρασία 1ο C.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Διεγείρει τις εκκρίσεις του στομάχου, του παγκρέατος και των ενδοκρινών αδένων και βοηθάει στην καλή πέψη. Είναι ωφέλιμο σε όσους πάσχουν από δυσκοιλιότητα, αρθριτισμό, ρευματισμό και παθήσεις δέρματος.
Το ωμό σπανάκι στη σαλάτα δίνει στον οργανισμό περισσότερες βιταμίνες, κάλιο και σίδηρο από το βρασμένο, και έτσι μπορείτε να το ψιλοκόβετε σε μικρές ποσότητες μέσα σε κάθε πράσινη σαλάτα (χόρτα, λάχανο, μαρούλι, κλπ). Ο χυμός από τα φύλλα του σπανακιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις άσθματος και βρογχίτιδας (μισό ποτήρι του κρασιού με μία πρέζα σκόνη ginger ή μαύρο πιπέρι, δύο φορές την ημέρα), καθώς και σε κρυολογήματα.
Η μεγαλύτερη ίσως γαστρονομική αρετή του σπανακιού (πέρα από την αδιαμφισβήτητη υπεροχή του σε σχέση με άλλα χορταρικά λόγω της υψηλής του περιεκτικότητας σε σίδηρο και άλλα μεταλλικά ιχνοστοιχεία), είναι η ουδετερότητα της γεύσης του. Αυτό το γεγονός κάνει το σπανάκι να ταιριάζει με πάρα πολλά λαχανικά και χορταρικά, όπως πατάτες, ντομάτες, κρεμμύδια, καρότα, με πολλά όσπρια όπως ρεβύθια και κουκιά, με ζυμαρικά και ρύζι ακόμη και με θαλασσινά. Είναι πρωταγωνιστής σε πολλές συνταγές για πίτες και συνδυάζεται με όλα τα τυριά (σκληρά και μαλακά) και με κάθε είδους μπαχαρικό.
Παρασκευή και δοσολογία:
Το σπανάκι είναι νόστιμο και ωφέλιμο λαχανικό που τρώγεται ωμό σε σαλάτα ή μαγειρεμένο. Τα βρασμένα κοτσάνια των φύλλων κάνουμε νόστιμη σαλάτα επίσης.
Προφυλάξεις:
Η υπερβολική κατανάλωση του φυτού, μπορεί να φέρει αέρια στα έντερα και δυσκοιλιότητα. Επίσης δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν συχνά το σπανάκι τα άτομα που υποφέρουν από πέτρες της χολής ή των νεφρών καθώς και σε περιπτώσεις αρτηριοσκλήρυνσης, αρτηριακής υπέρτασης (διότι είναι ιδιαίτερα θρεπτικό), εκζέματος και οξαλουρίας