Βουζιά
Βουζιά
Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι SAMBUCUS ebulus (Σαμούκος ο έβουλος) και ανήκει στην οικογένεια των Καπριφολιϊδών. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες βουζιά, ράγαλο, ασσιές, βούσσες, φρουσκλιά, ζαμπούκος, σαμπούκος, βρωμούσα, βουζουλιά, αβουγιά, αβυζιά, χαμαιάκτη.
Ανήκει στην ίδια οικογένεια με τον Σαμπούκο τον μέλανα (SAMBUCUS nigra) ο οποίος είναι καταπληκτικό βότανο, χρήσιμο σε μώλωπες, τραύματα, όγκους, κρυολόγημα, γρίπη, καταρροϊκή φλεγμονή, πυρετό εκ χόρτου και ιγμορίτιδα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τον δηλητηριώδη SAMBUCUS ebulus που αναφέρουμε σήμερα.
Ο Σαμπούκος ο έβουλος είναι μοιάζει πολύ με τον Σαμπούκο τον μέλανα τόσο στο άνθος όσο και στα φύλλα. Το ύψος του κυμαίνεται από 60 εκατοστά μέχρι 2 μέτρα, σε αντίθεση με τον Σαμπούκο τον μέλαινα ο οποίος μπορεί να φτάσει τα 10 μέτρα.
Είναι πολυετές φυτό με ξυλώδες ρίζωμα και ετήσιους όρθιους βλαστούς. Έχει δυσώδη, πικρή οσμή (εξ ου και η ονομασία βρωμούσα) και δυσάρεστη γεύση. Τα φύλλα είναι μεγάλα με 5-13 φυλλάρια (ενώ του Σαμπούκου έχουν 5-7 φυλλάρια) προμήκη – λογχοειδή, μυτερά, οδοντωτά.
Άνθη λευκωπά, αρωματικά, σε σκιάδια διαμέτρου 5-16 εκατοστών.
Ράγες μαύρες σε μέγεθος μπιζελιού. Οι ράγες του φυτού είναι τοξικές σε αντίθεση με τις ράγες του Σαμπούκου τις οποίες ο άνθρωπος κατανάλωνε από την νεολιθική εποχή. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα.
Το συναντούμε σε τάφρους, κατά μήκος των δρόμων, κοντά σε εγκαταλελειμμένα σπίτια, σε φράκτες, σε υγρές πεδιάδες και όχθες ρυακιών. Στα Χανιά υπήρχαν μεγάλες ποσότητες του φυτού κοντά στη λίμνη της Γεωργιούπολης. Βλασταίνει υπερβολικά στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας (Αρκαδία).
Ιστορικά στοιχεία:
Γνωστό βότανο από την αρχαιότητα. Πρόκειται για την Χαμαιάκτη του Διοσκουρίδη. Γνώριζαν από τότε ότι η Βουζιά ήταν τοξικό φυτό και επικίνδυνο σε μεγάλες ποσότητες. Την χρησιμοποιούσαν ως καθαρτικό.
Για πολλούς αιώνες, στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιούσαν τα φύλλα του φυτού, ανακατεμένα με φύλλα αψιθιάς σε κατάπλασμα στην κοιλιά των παιδιών, για να απομακρύνουν, μέσω κενώσεων τους σκώληκες των εντέρων. Όπως έλεγαν σε παιδιά 6-7 ετών το κατάπλασμα μπορούσε να προκαλέσει τέσσερις κενώσεις, με σύγχρονη εκβολή των ελμίνθων, ζωντανών. Σημείωναν μάλιστα ότι αν στο κατάπλασμα αυτό προστεθεί σκόρδο, τότε μπορούσαν να εκτινάξουν και διάφορα είδη ασκαρίδων.
Γνώριζαν επίσης τις εφιδρωτικές, αντιβηχικές, αντισηπτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες των ανθέων του φυτού.
Το έγχυμα των ανθέων με μέλι, το χρησιμοποιούσαν ως καταπραϋντικό του νευρικού συστήματος, ελαφρά ναρκωτικό, διεγερτικό της αναπνοής και αποχρεμπτικό δευτερεύουσας σημασίας.
Τα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν εξωτερικά σε κατάπλασμα ενάντια στους ρευματισμούς.
Ο χυμός των καρπών, αραιωμένος σε νερό ήταν γνωστό καθαρτικό και εφιδρωτικό φάρμακο.
Το βιολετί υγρό των καρπών το χρησιμοποιούσαν για πολλά χρόνια στον χρωματισμό του κρασιού και στη βαφή μαλλιών και δερμάτων.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το φυτό έχει δυσάρεστη οσμή, πιο δυνατή από του Σαμπούκου και γεύση πικρή και ναυτιώδη. Μασσώμενο βάφει το σάλιο κόκκινο. Τα άνθη είναι ανάλογα και με ανάλογη σύνθεση με τα άνθη του Σαμπούκου. Οι ράγες της Βουζιάς συνθλιβόμενες ανάμεσα στα δάκτυλα αφήνουν ένα κόκκινο χρωματισμό. Η ρίζα του φυτού περιέχει δεψικά οξέα, οξικό και βαλεριανικό οξύ, λιπαρή ουσία, σαπωνίνη, ρητίνη, άμυλο, σάκχαρο, γόμμα, φυτικό λεύκωμα, ίχνη πτητικού ελαίου και ένα κύριο πικρό και δριμύ συστατικό, την Ιεβλίνη.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται η ρίζα του φυτού η οποία συλλέγεται Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Χρησιμοποιούνται ακόμη τα φύλλα (τα οποία συλλέγονται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού), οι καρποί και τα σπέρματα. Αυτά συλλέγονται τον Ιούνιο (στα βόρεια κλίματα τον Ιούλιο) και ξηραίνονται αμέσως με προσοχή.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Παλαιότερα η χρήση του φυτού για θεραπευτικούς σκοπούς ήταν πολύ συχνή. Σήμερα η χρήση του έχει σχεδόν σταματήσει. Υπάρχουν πολλά και καλά θεραπευτικά φυτά που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα με ασφάλεια.
Η ρίζα της Βουζιάς είναι διουρητική, χολαιρετική και ελαφρώς καθαρτική.
Οι καρποί είναι τοξικοί και δεν πρέπει να συγχέονται με τους καρπούς του Σαμπούκου του μελανού.
Στη λαϊκή ιατρική πάντως ακόμη χρησιμοποιείται ως διουρητικό, εφιδρωτικό και μαλακτικό του εντέρου.
Η ρίζα, ο φλοιός και τα σπέρματα κοπανισμένα είναι χρήσιμα καθαρτικά. Τα άνθη είναι ανώδυνα και διαφορητικά (εφιδρωτικά), σε μικρές δόσεις. Τα φύλλα έχουν τις ίδιες ιδιότητες με τα άνθη και χρησιμοποιούνται κυρίως σε αντιφλογιστικά και διαλυτικά καταπλάσματα.
Παρασκευή και δοσολογία:
Η σκόνη της ρίζας, φλοιού και σπερμάτων σε δόση 1,5-3 γραμμάρια παρασκευάζεται σε έγχυμα με κρασί. Το έγχυμα των ανθέων γίνεται ρίχνοντας ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1,5-2,5 γραμμάρια βοτάνου για 5 λεπτά.
Προφυλάξεις:
Σε υπερβολική δοσολογία το φυτό είναι τοξικό. Ένα παρατεταμένο μάσημα μπορεί να προκαλέσει μεγάλη έκκριση σιέλου, ναυτίες και εμετούς.