Δίανθος

Χαμομήλι

Βιότοπος – περιγραφή:
Η επιστημονική του ονομασία είναι Matricaria chamomilla (Μαρτικαρία το χαμόμηλο). Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων. Εκτός του συγκεκριμένου, υπάρχουν και άλλα είδη χαμομηλιού που χρησιμοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Είναι η Ανθεμίς (ANTHEMIS nobilis – Χαμαίμηλον το Ρωμαϊκόν), το Χαμαίμηλον το κοινόν ή Γερμανικό (Matricaria chamomile), το Χαμαίμηλον των ορέων (Χαμομήλι του βουνού – ANTHEMIS arvensis) και το Χαμαίμηλον το πύρεθρον (ANTHEMIS pyrethrum).
Το χαμομήλι είναι φυτό μονοετές, ύψους μέχρι 35 εκατοστά. Έχει βλαστό λείο, πολύκλαδο, όρθιο. Τα φύλλα δις ή τρις φτεροσχιδή. Τα άνθη είναι σε ακραία κεφάλια, ασπροκίτρινα. Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργημένα μέρη σε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Το συναντούμε με τις ονομασίες Χαμομήλι, Χαμόμηλο, Χαμομηλιά, του Αγ. Γεωργίου το λουλουδάκι.

Ιστορικά στοιχεία:
Κατά τον Γαληνό οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν ως αντιπυρετικό και κυρίως κατά των διαλειπόντων πυρετών. Το είχαν δε αφιερώσει στον θεό Ήλιο, τον οποίο θεωρούσαν γιατρό των μολυσματικών νόσων. Ο Αέτιος αναφέρει ότι ο Αιγύπτιος Νηχέψων το μεταχειριζότανε στις θεραπείες των διαλειπόντων πυρετών, σε καθολικές επαλείψεις του σώματος με το λάδι του. Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμασαν «μήλο χαμαί» λόγω της μυρωδιάς του. Ο Αρίστων – ιατρός προγενέστερος του Ιπποκράτη – όπως αναφέρει ο Γαληνός, παρασκεύαζε με το χαμομήλι φάρμακο που ονόμαζε «κωλικήν» και το συνιστούσε κατά «παντός άλγους». Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε ως εμμηναγωγό, κατά της υστερίας, κατά της λευκόρροιας και στις γυναίκες που ήταν κακόχυμες και έπασχαν από μαρασμό. Ο Διοσκουρίδης και αργότερα ο Παύλος Αιγινίτης το συνιστούσαν ως αντιπυρετικό, διαλυτικό, παυσίπονο και εμμηναγωγό. Όπως αναφέρει ο Κέλσος (2ο αιώνα μ.Χ.) ένα φάρμακο που χρησιμοποιούσε για ποδάγρα περιείχε εκτός των άλλων –ίσως ναρκωτικών – βασικά χαμομήλι. Η Ασπασία (δεν γνωρίζουμε αν ήταν η γυναίκα του Περικλή ή όχι) – όπως αναφέρει ο Αέτιος – χρησιμοποιούσε το έγχυμα του χαμομηλιού στις ετοιμόγεννες γυναίκες γιατί ελάττωνε τους πόνους του τοκετού και μετά από αυτόν. Στη λαϊκή ιατρική αυτό ισχύει ακόμη και το χρησιμοποιούν για τον ίδιο σκοπό. Επίσης την ρίζα του Πυρέθρου την χρησιμοποιούσαν για να παρασκευάζουν οδοντικά ελιξίρια, λόγω της ισχυρής δράσης της ως σιελαγωγικό.
Στην Κρήτη το βότανο αποκαλείται καμηλάκια. Συλλέγεται «απ’ τα’ Άη Γιωργιού και πόδε» πάντα δε μέσα στο «Χριστός Ανέστη». Οι κρητικοί το μάζευαν και το στέγνωναν πάνω σε εφημερίδα μέσα σε κάμαρα. Όταν ξεραινόταν το έραβαν μέσα σε πάνινα σακουλάκια. Γνώριζαν τις ιδιότητες του αιθέριου ελαίου του βοτάνου. «Το ζεσταίνομε καλά με λάδι και ποτρίβγομε τα μωρά, οντέν είναι σουλουχουνιασμένα (κρυωμένα) ». Επίσης έβαζαν πάνω στο στηθάκι του μωρού ζεστά τα καμηλάκια «και δεν βραχνίζει το μωρό» όπως έλεγαν. Και βέβαια οι κοπέλες το χρησιμοποιούσαν για ομορφιά! «Τώρα που εξεπονηρέψαν οι κοπελιές, λούγουνται με καμηλάκια και ξανθαίνουν τα μαλλιά ντονε».

Συστατικά-χαρακτήρας:
Το αποξηραμένο άνθος περιέχει πτητικό έλαιο, φλαβονοειδή, βαλεριανικό οξύ, κουμαρίνες, τανίνες, σαλικυλικά, κυανογόνα γλυκοσίδια. Επίσης περιέχει ασβέστιο, κάλιο, καθώς κι ένα σπάνιο ιχνοστοιχείο το κάδμιο. Η αξία των ανθέων του χαμομηλιού εξαρτάται από το βαθμό περιεκτικότητάς του σε αιθέριο έλαιο. Το Ρωμαϊκό χαμομήλι, το οποίο είναι εντυπωσιακό σε εμφάνιση περιέχει 1,10-3% αιθέριο έλαιο, ενώ το ταπεινό ελληνικό χαμομηλάκι περιέχει 9,36% !
Το αιθέριο έλαιο του χαμομηλιού έχει ενέργεια ναρκωτική και καταπραϋντική, προκαλεί δε υπνηλία και μούδιασμα. Το γνήσιο έλαιο χαμομηλιού είναι πολύ ακριβό και είναι υγρό, ελαφρό, έχει χρώμα βαθύ κυανό που γίνεται γκρι στο φως, οσμή ισχυρή και χαρακτηριστική και γεύση πικρή.
Το βαθύ μπλε χρώμα οφείλεται στο χαμαζουλένιο που περιέχει. Στο αιθέριο έλαιο του κυριαρχεί η χαμαιζουλίνη στην οποία οφείλεται η αντιφλεγμονώδης και αντιφλογιστική δράση του. Περιέχει επίσης αζουλίνη, φαρνεζίνη, καμφορά κ.α.

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Η άνθηση αρχίζει τον Απρίλιο και διαρκεί μέχρι και τον Ιούνιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό αλλά κυρίως οι ανθισμένες του κορυφές ή μόνο τα άνθη. Τα άνθη συλλέγονται όταν ανοίξουν καλά.
Στη θεραπευτική χρησιμοποιείται επίσης η ρίζα του Πύρεθρου, η οποία έχει οσμή αρωματική αλλά δυσάρεστη και ερεθιστική, γεύση δηκτική και αν μασηθεί προκαλεί σιελόρροια.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Δρα ως αντιφλεγμονώδες, σπασμολυτικό, πικρό, ηρεμιστικό. Η χρήση του είναι εσωτερική και εξωτερική.
Έχει εξαιρετικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση καταστάσεων, όπως το άσθμα, το έκζεμα, η διάρροια, η ναυτία και ο εμετός, ο πυρετός και όλες σχεδόν οι νευρικές καταστάσεις και το στρες.
Είναι άριστο για τη σπαστική κολίτιδα και την επούλωση των ελκών του στομάχου και της στοματικής κοιλότητας. Δρα κατά της δυσκοιλιότητας και κατά της επιπεφυκίτιδας. Το πρώτο ρόφημα των νεογέννητων βρεφών για καθάρισμα και απολύμανση του πεπτικού τους συστήματος είναι το χαμομήλι. Συμμετέχει σε πολλά καλλυντικά που αφορούν το δέρμα και τα μαλλιά.
Έρευνες δείχνουν ότι το χαμομήλι έχει επιπλέον και μυοχαλαρωτική δράση. Ερευνητές του Imperial College του Λονδίνου διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση πέντε φλιτζανιών χαμομηλιού ημερησίως, επί δεκαπέντε ημέρες, αρκούν για να προκαλέσουν αύξηση των συγκεντρώσεων κάποιων χημικών σε επίπεδα που επιτρέπουν την καταπολέμηση των μυϊκών σπασμών και των φλεγμονών.
Το αιθέριο έλαιο του χαμομηλιού αποστάζεται από την εποχή του μεσαίωνα και χρησιμοποιείται σε ευρύ φάσμα παθήσεων όπως το έκζεμα και το άσθμα. Η αζουλίνη που έχει το λάδι του ασκεί τοπική αναισθητική δράση και αναπλάθει το δέρμα. Είναι ηρεμιστικό για τα μάτια. Είναι αντισηπτικό και κατευναστικό σε ερεθισμούς του δέρματος, ακμή, φαγούρα, αλλεργίες.
Από τα άνθη κάνουμε έγχυμα που το πίνουμε για το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, την ανορεξία και τη δυσπεψία. Αν πιούμε μία κούπα το βράδυ μας βοηθά για την αϋπνία, το άγχος και το στρες. Βοηθά στον ύπνο των μωρών αν προσθέσουμε 200-400 ml στραγγισμένο έγχυμα στο νερό που πλένουμε το μωρό το βράδυ.
Το βάμμα το χρησιμοποιούμε για το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, την αϋπνία και την ένταση.
Σε αλοιφή το χρησιμοποιούμε για δαγκώματα εντόμων, πληγές, έκζεμα με κνησμό και τον ερεθισμό ευαίσθητων περιοχών.
Ως έγχυμα τέλος, είναι ωφέλιμο για πλύσεις σε στοματικές φλεγμονές.
Για πλύσεις ματιών διαλύουμε 5-10 σταγόνες βάμματος σε ζεστό νερό και το χρησιμοποιούμε σε επιπεφυκίτιδα ή κουρασμένα μάτια.
Αν προσθέσουμε 2 κουταλιές άνθη σε μία λεκάνη με βραστό νερό μπορούμε να κάνουμε εισπνοές που μας βοηθούν σε περιπτώσεις καταρροής, αλλεργικού πυρετού, άσθμα ή βρογχίτιδα.
Το αιθέριο έλαιο το χρησιμοποιούμε σε λοσιόν για το έκζεμα. Βάζουμε 5 σταγόνες έλαιο χαμομηλιού σε 50 ml αποσταγμένη Αμαμηλίδα και καθαρίζουμε την πάσχουσα περιοχή.
Επίσης σε βαριά ρινική καταρροή, άσθμα ή κοκκύτη, βάζουμε 2-3 σταγόνες από το αιθέριο έλαιο σε ένα πιατάκι με ζεστό νερό και το αφήνουμε στο δωμάτιο το βράδυ.
Τέλος στο μπάνιο, βάζουμε 100γρ. χαμομήλι, ή διάφορα αρωματικά βότανα (δυόσμο, δενδρολίβανο, φασκόμηλο κ.λπ.), σε μία κατσαρόλα με καυτό νερό και το αφήνουμε για 15 λεπτά. Σουρώνουμε και ρίχνουμε το έγχυμα στο νερό του μπάνιου. Ξεκουράζει και ηρεμεί από το στρες.

Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό δύο κουταλάκια του τσαγιού ξηρά άνθη και το αφήνουμε σκεπασμένο 5-10 λεπτά. Για πεπτικά προβλήματα το ρόφημα το πίνουμε μετά τα γεύματα. Ένα ισχυρότερο έγχυμα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για πλύσεις στόματος σε προβλήματα ουλίτιδας. Το ίδιο έγχυμα αν χρησιμοποιηθεί για λούσιμο ξανθαίνει τα μαλλιά.

Προφυλάξεις:
Μεγάλες δόσεις προκαλούν βάρος προκάρδιο, καρδιακούς παλμούς, ζάλη, κεφαλαλγία, ναυτίαση και δυσκοιλιότητα. Η κατάχρησή του βλάπτει τα πεπτικά όργανα. Επιπλέον προδιαθέτει τους ενήλικες σε ρευματαλγίες και τα παιδιά σε εγκεφαλικές υπεραιμίες. Επίσης βλάπτει τους πληθωρικούς, στις δε γυναίκες και μάλιστα τις ευαίσθητες, προκαλεί επίμονες κεφαλαλγίες, αϋπνίες και τρέμουλο των χεριών.