Δίανθος

Ερυθραία το Κενταύριο

Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Centaurium minus Moench ή Erythraea centarium (Ερυθραία το κενταύριον – Χειρωνία το κενταύριον).
Ανήκει στην οικογένεια των Γεντιανοειδών και στο γένος Ερυθραία.
Φύεται σε Ευρώπη, δυτική Ασία, βόρεια Αφρική και νότιο Αμερική.
Η ερυθραία που φύεται στην Ευρώπη είναι ένα ετήσιο ή διετές φυτό που συναντούμε σε σε υγρά λιβάδια, ξέφωτα δασών και αμμώδη χώματα.
Το ύψος του κυμαίνεται από 10 έως 50 εκατοστά.
Ο μίσχος είναι τετράγωνος ή εξάγωνος, κοίλος όταν το φυτό μεγαλώσει και διακλαδίζεται κοντά στην κορυφή. Τα φύλλα είναι ωοειδή και φύονται σε ροζέτα. Στους μίσχους τα φύλλα είναι αντίθετα, χωρίς κοτσάνι και ωοειδή – στενόμακρα. Τα άνθη του αποτελούνται από 5 ρόδινα πέταλα στην κορυφή ενός μακριού μίσχου, και περιβάλλονται από κάλυκες που διαιρούνται στη μέση του μήκους των σε 5 μακριά στενά τμήματα και φέρει 5 στήμονες με τους ευδιάκριτους ανθήρες. Τα άνθη συσσωρεύονται πολλά μαζί σε συμπαγείς ταξιανθίες.
Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες θερμόχορτο, θερμοβότανο, φαρμακόχορτο, κινινόχορτο, άγρια κίνα, αλόη, φαρμακοποκλιά, βοτάνι, Αι-Γιάννης, ριγόχορτο, θερμασοβότανο, θερμοχόρτι, φλουσκούνι, άσπρο φαρμακούλι, αλπή και χόρτο του Χείρωνος. Στην Κρήτη φύεται στα Χανιά και στην πεδιάδα της Μεσσαράς.

Ιστορικά στοιχεία:
Η ερυθραία ήταν βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης έδωσε το όνομα Κενταύριο στο φυτό γιατί σύμφωνα με τη μυθολογία ο Κένταυρος Χείρωνας θεράπευε τις πληγές με μία ποικιλία του φυτού – για τον λόγο αυτό ονομάζεται και «χόρτο του Χείρωνα».
Ο Αβικένας (11ο αιώνα) αναφέρεται στις θεραπευτικές ιδιότητες του βοτάνου.
Ήταν δημοφιλές βότανο στη λαϊκή ιατρική. Χρησιμοποιήθηκε για την ελονοσία ως υποκατάστατο του κινίνου. Για εκατοντάδες χρόνια είχε μεγάλη υπόληψη στην Ευρώπη όπου χρησιμοποιήθηκε ως πανάκεια για όλα εκτός της διάρροιας.
Οι Biett και Rocques την συνιστούσαν με ενθουσιασμό εναντίον των πυρετών, διαλειπόντων, περιοδικών, ελειογενών, τριταίων, τετατραίων. Την χορηγούσαν με μπύρα στους αναρρωνύοντες από πυρετικά νοσήματα, στους χλωρωτικούς, στους πάσχοντες από ατονία και ανευρυσμό του στομάχου, από λευκόρροια, υδρωπικία και για γενική τόνωση του οργανισμού.
Θεράπευαν τους πάσχοντες από ασκαρίδες με κλύσματα με το αφέψημα του φυτού.
Ο Wedelius το χρησιμοποιούσε εξωτερικώς σε καταπλάσματα κατά της αλωπεκίας, καθώς και για τη θεραπεία των συριγγωδών, των ατονικών, των χοιράδων και των σκορβουτικών ελκών.
Χρησίμευε επίσης το αφέψημα της ερυθραίας για τη βαφή των μαλλιών. Με προσθήκη στυπτηρίας έδινε κίτρινο-πράσινο ή κίτρινο-λεμονί χρώμα και με την προσθήκη θειικού σιδήρου καφέ-πρασινωπό.

Συστατικά-χαρακτήρας:
Η ερυθραία έχει πικρή γεύση. Η πικρή της αξία είναι 1 προς 2000 ή 1 προς 3000. Αυτό σημαίνει ότι σε ανάλογη διάλυση ακόμη διατηρεί την πικράδα της.
Οι ανθισμένες κορυφές του φυτού έχουν χρώμα κόκκινο και πικρή γεύση.
Το φυτό περιέχει αρκετά πικρά γλυκοσίδια ( γεντιοπικρίνη, κενταπικρίνη, σουηταμαρίνη, γεντιοφλαβοσίδη, ερυθροκενταυρίνη), ενώσεις του νικοτινικού οξέως, ίχνη αιθέριου ελαίου, αλκαλοειδή (γεντιανίνη, γεντιανιδίνη και γεντιοφλαβίνη), φαινολικά οξέα, τριτερπένια (β-σιτοστερόλη, καμπεστερόλη, μπρασικετερόλη, στιγμαστερόλη, α και β αμιρίνη, ερυθροδιόλη), κηροειδή ύλη από την οποία εξάγεται ρητινώδης ουσία (κενταυρορητίνη,) παράγωγα ξανθονίνης, σάκχαρο.

Άνθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη:
Το φυτό ανθίζει από Ιούνιο έως Αύγουστο. Συλλέγεται κατά την εποχή της άνθισης, κατά προτίμηση τον Ιούλιο (όταν η ανθοφορία είναι πλήρης) και πρέπει να αποξηραίνεται αμέσως και να διπλώνεται μέσα σε χαρτιά, για να διαφυλάσσεται το χρώμα και οι ιδιότητες του βοτάνου.
Θεραπευτικές ιδιότητες έχουν τα αέρια μέρη του φυτού (φύλλα, στελέχη και άνθη).

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Η ερυθραία έχει τις ιδιότητες της γεντιανής και μπορεί να την αντικαταστήσει αξιόλογα. Είναι βότανο πικρό, ηπατικό, ορεκτικό, χολαγωγό, εφιδρωτικό, χωνευτικό, εμετικό, αντιπυρετικό, αντισκορβουτικό, ελμινθοκτόνο και τονωτικό.
Η πικρή δράση του υποκινεί τις χωνευτικές εκκρίσεις . Η έκκριση του γαστρικού υγρού αυξάνεται μόλις ενεργεί το βότανο στις βλεννώδεις μεμβράνες του στόματος . Υποκινεί επίσης το συμπαθητικό σύστημα και την κυκλοφορία και έχει μια τονωτική επίδραση στην κυκλοφορία του αίματος .
Χρησιμοποιείται ως χωνευτικό και για τόνωση του γαστρικού.
Κύρια χρησιμοποιείται σε ανορεξία όταν συνδέεται με αδυναμία συκωτιού και
είναι χρήσιμο βότανο για τη δυσπεψία ανεξάρτητα της αιτίας. Δραστηριοποιεί τους σιελογόνους αδένες, το στομάχι, τους εντερικούς αδένες ανακουφίζοντας με τον τρόπο αυτό τη δυσκοιλιότητα και τα αέρια βελτιώνοντας την πέψη. Αυτή είναι ίσως η αιτία των ευεργετικών αποτελεσμάτων που έχει γενικότερα στον οργανισμό.
Είναι ήπιο καθαρτικό και όταν λαμβάνεται μετά από τα γεύματα, είναι μια άριστη θεραπεία για την καούρα . Όπως πολλά από τα πικρά τονωτικά, είναι αποτελεσματικό στη μείωση του πυρετού.
Είναι χρήσιμο σε κολίτιδα, κατασταλμένη εμμηνόρροια και αναιμία.
Αν λαμβάνεται για μεγάλη χρονική περίοδο συντελεί στην απώλεια βάρους.
Ισχυρό αφέψημα δρα ως εμετικό. Ισχυρό έγχυμα ως εφιδρωτικό. Ελαφρύ έγχυμα ως τονωτικό.
Η λοσιόν που παρασκευάζεται από το βότανο που φύεται στην Ευρώπη, αφαιρεί από το δέρμα ατέλειες όπως φακίδες και στίγματα.
Είναι χρήσιμο σε ανθρώπους που κάνουν καθιστική ζωή και δεν γυμνάζονται.

Παρασκευή και δοσολογία:
Το έγχυμα παρασκευάζεται με 1 κουταλιά σε ένα φλιτζάνι νερό για 5-10 λεπτά. Πίνουμε ένα φλιτζάνι μισή ώρα πριν τα γεύματα.
Σε βάμμα πίνουμε 1-2 ml τρεις φορές την ημέρα
Σε δυσπεψία συνδυάζεται καλά με σπειραία, ρίζα αλθαίας και χαμομήλι.. Για νευρική ανορεξία συνδυάζεται με ρίζα άρκτιου και χαμομήλι.
Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε καταπλάσματα, πλύσεις, κλύσματα κ.λ.π.

Προφυλάξεις:
Η υπερδοσολογία μπορεί να προκαλέσει εμέτους και επιπλοκές. Να αποφεύγεται η χρήση στα παιδιά ενώ οι έγκυες μπορούν να χρησιμοποιούν το βότανο στη δοσολογία της ομοιοπαθητικής.