Σολανό
Σολανό το κονδυλόρριζο
Είναι η γνωστή σε όλους μας πατάτα, η λατινική ονομασία της οποίας είναι Solanum tuberosum (σολανό το κονδυλλορριζο, γεώμηλο). Ανήκει στην οικογένεια των σολανιδών.
Η πατάτα είναι πολυετές φυτό. Σε ορισμένους δημιουργείται η εντύπωση ότι είναι ετήσιο, γιατί μετά την βλαστική περίοδο τα υπέργεια τμήματα ξεραίνονται και παραμένουν στο έδαφος μόνο οι κόνδυλοι, οι οποίοι βλαστάνουν τον επόμενο χρόνο. Η πατάτα έχει βλαστούς στρογγυλούς ή γωνιώδεις, πράσινους ή ελαφρά ρόδινους που φτάνουν σε ύψος από 50 έως 80 εκατοστά. Δημιουργεί ένα πλούσιο φύλλωμα από σύνθετα χνουδωτά φύλλα. Ανθίζει Ιούνιο και Ιούλιο. Τα άνθη της πατάτας βρίσκονται πάνω σε ταξιανθίες, είναι μικρά και το χρώμα τους μπορεί να είναι λευκό, ρόδινο, ιώδες ή πορφυρό, ανάλογα με την ποικιλία. Λίγο πριν την άνθηση αρχίζει ο σχηματισμός των κονδύλων στα άκρα των τρυφερών υπόγειων βλαστών. Οι κόνδυλοι, η πατάτα που τρώμε δηλαδή, χρησιμοποιούνται από το φυτό ως αποθήκη θρεπτικών στοιχείων. Το φυτό πολλαπλασιάζεται με τους οφθαλμούς των κονδύλων. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται κόνδυλοι που προέρχονται από ορεινές περιοχές, γιατί οι πατάτες που καλλιεργούνται σε πεδιάδες εκφυλίζονται. Τις αποθηκεύουμε σε υπόγειο, χωρίς φως, με καλό αερισμό, θερμοκρασία 5-10 βαθμούς Κελσίου και υγρασία 90% γιατί με έλλειψη οξυγόνου και υψηλότερες θερμοκρασίες διακόπτεται ο λήθαργος των οφθαλμών τους και φυτρώνουν.
Η πατάτα κατάγεται από την περιοχή του Περού, της Βολιβίας, της Χιλής και του Ισημερινού. Οι Ινδιάνοι την καλλιεργούσαν για πολλές εκατονταετίες. Οι Ισπανοί την έφεραν στην Ευρώπη για πρώτη φορά το 1565. Στη χώρα μας την εισήγαγε για πρώτη φορά το 1830 ο Καποδίστριας, όπου την καλλιέργησαν πειραματικά σε αγρόκτημα της Τίρυνθας. Οι αγρότες μας είναι αλήθεια ότι ήταν γενικά απρόθυμοι να την καλλιεργήσουν και είναι γνωστή η ιστορία, σύμφωνα με την οποία, όταν ο Καποδίστριας είδε ότι δεν ήθελαν να πάρουν και να σπείρουν το φυτό, το κλείδωσε σε αποθήκες όπου υποτίθεται ότι το φύλαγαν για να μην το κλέψουν. Περίεργοι αυτοί για τα μέτρα προστασίας που είχαν πάρει οι αρχές, έκλεψαν τους κονδύλους και τους καλλιέργησαν. Τελικά η καλλιέργεια της πατάτας γενικεύθηκε στη χώρα μας μόλις το 1880.
Ο κόνδυλος της πατάτας περιέχει 75-80% νερό, 18% υδατάνθρακες (κυρίως άμυλο), 2% πρωτεΐνες Ολόκληρο το φυτό περιέχει ένα κύριο αλκαλοειδές, την σολανίνη και δύο δευτερεύοντα αλκαλοειδή, την σολανιδίνη και το σολανθρένιο. Ο πράσινος καρπός περιέχει αλκαλοειδή μέχρι ποσοστό 1%. Ο κόνδυλος περιέχει μόνο ίχνη από αλκαλοειδή, αλλά η σολανίνη σχηματίζεται γρήγορα γύρω από τη φύτρα και κάτω από την επιδερμίδα όταν ο κόνδυλος παραμείνει στο φως. Ο κόνδυλος περιέχει 3% τανίνη και βιταμίνες C. B1, B2, B6 καθώς και νικοτιναμίδη, παντοθενικό οξύ και οργανικά οξέα.
Όσοι πάσχουν από διαβήτη, μπορούν να αντικαταστήσουν το ψωμί με πατάτα η οποία περιέχει τους μισούς υδατάνθρακες από το ψωμί. Πρέπει να ξέρουμε όμως ότι οι βιταμίνες που βρίσκονται σε σημαντική ποσότητα στην πατάτα, καταστρέφονται σχεδόν τελείως με το μαγείρεμα.
Ο χυμός από την πίεση των κονδύλων είναι σπασμολυτικός και αντιόξονος.
Σε περιορισμένη κλίμακα, χρησιμοποιείται για τις ξινίλες του στομάχου.
Σε εξωτερική χρήση, καθαρίζει το δέρμα από τα σπυράκια, ενώ θεωρείται ευεργετικός για μώλωπες και διαστρέμματα, για ρευματισμούς και την ουρική αρθρίτιδα. Ωμή πατάτα κοπανισμένη σε κατάπλασμα δροσίζει το δέρμα και βοηθά στην επούλωση εγκαυμάτων. Αν την ψήσουμε και την κοπανίσουμε, σε χλιαρό κατάπλασμα ανοίγει τα σπυράκια και τα αποστήματα. Βραστή ζεστή πατάτα έχει χρησιμοποιηθεί σε επίθεμα για τους κάλους καθώς και για κιρσούς και φλεβίτιδα. Οι πατάτες δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν έχουν φυτρώσει, γιατί τότε η σολανίνη που περιέχουν μπορεί να προκαλέσει δηλητηριάσεις ή γαστρεντερικές διαταραχές. Εκτός από τη διατροφή η πατάτα χρησιμοποιείται και για την παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων. Από το άμυλο της πατάτας παρασκευάζονται υλικά για το φινίρισμα υφασμάτων και χαρτιού, αμυλόκολλες, γλυκόζη, αιθυλική αλκοόλη, πούδρες και διάφορα καλλυντικά.