Δίανθος

Πενταδάχτυλο

Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι POTENTILLA ssp. (Ποτεντίλλη) και ανήκει στην οικογένεια των Ροδοειδών.
Στα λατινικά η λέξη potentilla σημαίνει «ισχυρή» και φυσικά αναφέρεται στις ισχυρές θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού.
Παγκόσμια υπάρχουν περισσότερα από 500 είδη Ποτεντίλλας, διασκορπισμένα σε διάφορα μέρη του βορείου ημισφαιρίου με παρεμφερείς θεραπευτικές ιδιότητες.
Το πλέον γνωστό είδος είναι η POTENTILLA tormentilla (Ποτεντίλλη η τορμεντίλη) που φύεται στην Ευρώπη αλλά δεν την συναντούμε στη χώρα μας αν και εδώ φύονται 12 συγγενικά της είδη.
Ανάμεσα στα συγγενικά αυτά είδη είναι η POTENTILLA reptans (Ποτεντίλλη η έρπουσα) η οποία έχει παρόμοιες θεραπευτικές ιδιότητες με την Τορμεντίλλη (η οποία έχει όρθιο στέλεχος και για αυτό ονομάζεται πεντάφυλλον ή Πενταδάχτυλον το όρθιον, σε αντίθεση με την έρπουσα που αναπτύσσεται όπως η φράουλα). Στη χώρα μας η κοινή του ονομασία είναι Πενταδάχτυλο αλλά το συναντούμε και με τις ονομασίες Πεντάφυλλο (Κέρκυρα και Κεφαλονιά). Στην Κρήτη το συναντούμε με τις ονομασίες Αχτικόχορτο, Οχτικόχορτο, Παντάφυλλο, Αφορμόχορτο.
Στη χώρα μας βρίσκεται σε κράσπεδα δρόμων, σε τάφρους, σε όχθες της κατώτερης ορεινής ζώνης σε Ήπειρο, Πίνδο, Στυλίδα, Αττική, Μεσολόγγι, Ζάκυνθο, Κεφαλονιά Κέρκυρα, Κρήτη και Κέα..
Υπάρχουν ακόμη τα είδη Μικρανθής (με πέταλα λίγο μικρότερα από τον κάλυκα), η Μεγαλοπρεπής, η των Θεών του Ολύμπου (βγαίνει στα ψηλά βουνά με λευκά άνθη), η της Γκιώνας (η οποία βγάζει κόκκινα άνθη).
Είναι πολυετές φυτό, ποώδες (φτάνει σε ύψος τα 40 εκατοστά), δασύ σε όλα τα μέρη του, με βλαστούς μαστιγιοειδείς, εκτεταμένους, που ριζοβολούν στα γόνατα.
Από την έρπουσα ρίζα του φυτού αναδύονται στελέχη που φέρουν είτε ένα μοναχικό κίτρινο λουλούδι είτε ένα στέλεχος από το οποίο προβάλλουν πέντε ή σπανιότερα, επτά οδοντωτά φυλλάδια.
Τα φυλλάδια είναι αυγοειδώς σφηνοειδή και στην περιφέρεια τους πριονωτά. Είναι πράσινα και από τις δύο επιφάνειες, τοποθετημένα κυκλικά και γύρω από τους μίσχους. Τα φύλλα της έρπουσας είναι ελαφρώς φαρδύτερα από αυτά της τορμεντίλης.
Τα άνθη του (17 έως 25 χιλιοστά) είναι μοναχικά, φυτρώνουν από τις μασχάλες και μακρόμισχα. Τα κράσπεδα του κάλυκα ελλειπτικά, περίπου ίσα μεταξύ τους. Έχουν πέντε πέταλα με κίτρινο χρώμα, αλλά πιο μακριά από τον κάλυκα, πέντε σέπαλα και 5 βράκτια που σχηματίζουν υπάνθιο.
Τα άνθη της έρπουσας είναι μεγαλύτερα από τα άνθη της τορμεντίλης. Σχηματίζει υβρίδια με άλλα είδη του γένους.
Η ρίζα του είναι σαν βολβός με πάχος ενός δαχτύλου, με χρωματισμό εξωτερικού περιβλήματος φαιό και εσωτερικά λευκό, με ράγισμα ζωηρό κόκκινο.

Ιστορικά στοιχεία:
Στην αρχαία Ελλάδα γνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Ο Θεόφραστος (372-287 π.Χ) το αποκαλούσε Πεντατεπές και ο Διοσκουρίδης (40-90 μ.Χ) Πεντάφυλλον.
Παραδοσιακά το αφέψημα της ρίζας του φυτού χρησιμοποιήθηκε για αιώνες για προβλήματα πυρετού, για την ανακούφιση του πονόδοντου, για γαργαρισμούς στη θεραπεία πληγών του στόματος, ως γενικό αντισηπτικό και στυπτικό βότανο. Τον φλοιό της ρίζας τον χρησιμοποιούσαν πολτοποιημένο σε κατάπλασμα για το σταμάτημα της ρινορραγίας. Το τσάι των φύλλων ή της ρίζας το χρησιμοποιούσαν να θεραπεύσουν τη διάρροια, δυσεντερία, αιμορροΐδες και σε άλλα προβλήματα του πεπτικού.
Χρησιμοποιούσαν όλο το φυτό (αέρια μέρη και ρίζα) παραδοσιακά για τις στυπτικές του ιδιότητες και ως αντιαιμορραγικό. Το θεωρούσαν καλό για πυρετό και συναφή προβλήματα.
Ήταν ένα πολύ γνωστό θεραπευτικό βότανο στη διάρκεια του Μεσαίωνα. Τα πέντε φυλλάδια συμβόλιζαν τις πέντε αισθήσεις του ανθρωπίνου σώματος. Το πενταδάκτυλο συμβόλιζε εκείνη την εποχή, τον άνθρωπο που ξεπερνούσε τον εαυτό του. Για τον λόγο αυτό πολλοί ιππότες του Μεσαίωνα είχαν την εικόνα του φυτού να διακοσμεί τις ασπίδες τους. Το δικαίωμα όμως αυτό το αποκτούσαν μόνο αν είχαν διακριθεί και είχαν ξεπεράσει τον εαυτό τους στις μάχες.
Το βότανο ήταν επίσης συστατικό των ερωτικών φίλτρων που παρασκεύαζαν (πιθανά για να εμποδίζουν την διάρροια που προκαλούσαν στο άτυχο αντικείμενο της λατρείας τους τα άλλα συστατικά του φίλτρου!). Τέλος οι αλιείς θεωρούσαν ότι μπλέκοντας το φυτό στα δίχτυα τους αύξαναν την προσδοκώμενη ψαριά.
Ο Κούλπεπερ το 1653 έγραφε για το φυτό: …υπό μορφή σκόνης, αφεψήματος ή σε μπάνια είναι μία σίγουρη συνταγή ενάντια στην αποβολή,….επίσης σπάει την πέτρα και καθαρίζει τα νεφρά.
Στη συνέχεια η διάδοση της χρήσης του φυτού Ρατάνια (φυτό του Περού με ισχυρές στυπτικές ιδιότητες που χρησιμοποιήθηκε ενάντια στη διάρροια και τις αιμορραγίες) έκανε την Ποτεντίλλα να χάσει τη σπουδαιότητά της.

Συστατικά-χαρακτήρας:
Η Ποτεντίλλη η έρπουσα περιέχει τις ίδιες ουσίες με την Ποτεντίλλη η τορμεντίλη, σε μικρότερη συμπύκνωση. Είναι βότανο πικρό, στυπτικό και αναψυκτικό. Περιέχει τανίνες, ρητίνες, άμυλο, γλυκίνη, τορμεντόλη, χολίνη, αμινοξέα, μεταλλικά άλατα (ασβέστιο, σίδηρο, θειικό άλας, μαγνήσιο, κάλιο, πυρίτιο, νάτριο), κόκκινη χρωστική, βιταμίνη C και βιοφλαβονοειδή.
Το ρίζωμα περιέχει μέχρι 20% τανίνη, που παίρνει χρώμα κόκκινο – φλοβαφαινικό, το γλυκοσίδιο τορμεντιλλίνη καθώς και πικρό, χινοβικό οξύ.

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Το φυτό ανθίζει από τον Μάιο μέχρι τον Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται κύρια οι βολβοί του που μαζεύονται Μάρτιο και Απρίλιο ή Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Χρησιμοποιούνται όμως και τα αέρια μέρη του φυτού τα οποία συλλέγονται τον Ιούνιο κατά προτίμηση

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Είναι ένα από τα καλύτερα στυπτικά βότανα. Το τανικό οξύ που περιέχει το φυτό δρα εναντίον κάθε αιμορραγίας στο ανθρώπινο σώμα. Πρόσφατες εργαστηριακές έρευνες έχουν αποδείξει την ιδιότητα αυτή του βοτάνου.
Συνίσταται κατά της διάρροιας (ιδιαίτερα όταν έχει οξεία μορφή ή νευρική προέλευση), της δυσεντερίας και των αιμορραγιών.
Χρησιμοποιείται ως μέρος της θεραπείας της βλεννώδους και ελκώδους κολίτιδας. Με γαργαρισμούς δρα θεραπευτικά σε φλεγμαίνοντα ούλα και εξελκώσεις βλεννογόνων μεμβρανών στόματος και λαιμού. Η λοσιόν από το φυτό αυτό επουλώνει άτονα έλκη και χρησιμοποιείται εξωτερικά στις αιμορροΐδες.
Οι κομπρέσες του αφεψήματος δρουν κατά των μωλώπων και εκχυμώσεων. Η σκόνη του φυτού ανακατεμένη με κρόκο αυγού χρησιμοποιείται κατά των παρωνυχίδων. Τοποθετείται στο πονεμένο μέρος η αλοιφή αυτή και σκεπάζεται με κατάπλασμα για να μείνει μαλακιά. Χρησιμοποιείται ακόμη κατά των εγκαυμάτων του ήλιου.
Είναι αποτελεσματικό αποτοξινωτικό του οργανισμού. Βοηθά σε οστεοπόρωση. Συνδυάζεται καλά με βότανα που περιέχουν βιταμίνη C όπως κάρδαμο και λάπαθο γιατί η βιταμίνη βοηθά στην απορρόφηση της τανίνης και μεταλλικών αλάτων από τον οργανισμό. Βοηθά τους τοξικομανείς που βρίσκονται στο στάδιο θεραπείας γιατί συμβάλλει στην αποβολή των αλκαλοειδών (που προκαλούν εθισμό) που υπάρχουν σε νικοτίνη, ταμπάκο, κοκαΐνη.

Παρασκευή και δοσολογία:
Υπό μορφή εγχύματος παρασκευάζονται φύλλα και άνθη του φυτού. Το έγχυμα παρασκευάζεται βάζοντας 2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Για να φτιάξουμε κατάπλασμα ψιλοκόβουμε το βότανο και βάζουμε δύο κουταλιές της σούπας σε 2 φλιτζάνια νερό. Το βράζουμε για 20 λεπτά. Το χλιαρό αφέψημα τοποθετείται με κομπρέσα πάνω στην πάσχουσα περιοχή.
Η ρίζα παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ρίχνουμε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό ρίζωμα σε ένα φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουμε σκεπασμένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 2-4 ml βάμματος τρεις φορές την ημέρα. Το πεντάφυλλο καταναλώνεται ως λαχανικό σε διάφορες χώρες της Ευρώπης σε ωμές σαλάτες ή σούπες. .

Προφυλάξεις:
Το αφέψημα του φυτού συστέλλει τα αιμοφόρα αγγεία και ελαττώνει την διαπεραστικότητα των τριχοειδών αγγείων. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο στην υπέρταση να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στη χρήση του. Προσοχή χρειάζεται και στην εξωτερική χρήση εξ αιτίας της μεγάλης στυπτικότητας του βοτάνου, εξ αιτίας της οποίας μπορεί να προκληθούν σκασίματα δέρματος.