Περιγραφή

Κιτρινόριζα

 

Βιότοπος – περιγραφή:

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CURCUMA longa (Κουρκούμη η μακρά) ή CURCUMA domestica (Κουρκούμη η οικιακή). Στο εμπόριο το συναντούμε με τις ονομασίες κιτρινόριζα, κουρκουμά ή τούρμερικ. Ανήκει στην οικογένεια των Ζιγγηβεροειδών. Προέρχεται από τους τροπικούς της νοτιοανατολικής Ασίας.

Ο όρος Κουρκουμάς προέρχεται από την αραβική λέξη “kurkum”,  που σημαίνει “saffron”  και αναφέρεται στο χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα του ριζώματος.  Ο νεότερος όρος turmeric  προέρχεται από το “terra merita”,   που στα Μεσαιωνικά Λατινικά σήμαινε αξιέπαινη γη (meritorious earth),  γεγονός που επίσης αναφέρεται στο χρώμα του αλεσμένου ριζώματος,  που μοιάζει με ορυκτή χρωστική.  Γι αυτό και σε πολυάριθμες γλώσσες, όπως και στα ελληνικά, το turmeric έχει περάσει ως “κίτρινη ρίζα”.   Στο γένος Curcuma  διακρίνουμε πάνω από 36  είδη.

Είναι ένα ανθεκτικό καλαμώδες φυτό που φτάνει σε ύψος τα 2,5 μέτρα. Έχει μεγάλα λογχοειδή φύλλα και χλωμά κίτρινα σταχυοειδή άνθη σε σχήμα τρομπέτας, τα οποία ζουν μόνο λίγες ώρες. Η ρίζα του είναι βολβώδης, και  το πάχος της φτάνει μέχρι και τα 10 εκατοστά.

Μοιάζει στο σχήμα και στην οσμή με την πιπερόριζα με την οποία ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Έχει καφεκίτρινη φλούδα και πορτοκαλί σάρκα.

Είναι φυτό πολυετές και ευδοκιμεί στην νότια Ινδία και τις γύρω περιοχές, αλλά καλλιεργείται πλέον και σε θερμοκήπια της Ευρώπης. Είναι χρωστικό μπαχαρικό με έντονο κίτρινο χρώμα. Χρησιμοποιείται για να δίνει χρώμα στα φαγητά και κυρίως στο ρύζι. Ουσιαστικά είναι το συστατικό που δίνει το χαρακτηριστικό χρώμα στο κάρυ. Το κάρυ που γνωρίζουμε δεν είναι κάποιο βότανο ή μπαχαρικό, αλλά ένα μίγμα τουλάχιστον έξι μπαχαρικών και μπορεί να έχει διαφορετική σύσταση ανάλογα με την εποχή του χρόνου αλλά και από περιοχή σε περιοχή.

Στη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική η κιτρινόριζα χρησιμοποιείται σε σάλτσες, κουσκούς και ρύζια. Στην Ευρώπη το χρησιμοποιούν για να χρωματίζουν μουστάρδες και έτοιμες σάλτσες. Οι Άραβες τη χρησιμοποιούν ως χωνευτικό. Στη χώρα μας το χρησιμοποιούμε στο ρύζι, σε κοτόπουλα και άλλα μαγειρευτά κρέατα, στη φακή ή τη φάβα και σε βραστές ή ψητές πατάτες.

Όταν χρησιμοποιούμε κιτρινόριζα στη μαγειρική μας να είμαστε προσεκτικοί, διότι το έντονο χρώμα του λεκιάζει εύκολα τα ρούχα, ακόμη και τα πορσελάνινα σκεύη. Η ποσότητα δε που χρησιμοποιούμε να είναι μικρή. Άλλωστε περισσότερο από το κανονικό θα δώσει στο φαγητό μας πικρή γεύση.

 

Ιστορικά στοιχεία:

Στους λαούς της ανατολής είναι γνωστό εδώ και χιλιετίες. Στο παρελθόν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του εμπορίου. Με την κιτρινόριζα οι μπαχαροπώλες νόθευαν το σαφράν, το οποίο είναι το ακριβότερο μπαχαρικό στον πλανήτη. Αυτός είναι και ο λόγος που η κιτρινόριζα λέγεται και ψευδοσαφράν.

Τις θεραπευτικές ιδιότητες του μπαχαρικού αυτού είχαν εντοπίσει από παλιά οι ινδοί και κινέζοι γιατροί, για τη θεραπεία του κνησμού του δέρματος και της πυώδους οφθαλμίτιδας. Στην Ινδία χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή τους ιατρική, την Αγιουβέρδα εδώ και 4000 χρόνια. Ο κουρκουμάς εθεωρείτο  βότανο “rasayana”,  ένα παρακλάδι της Αγιουβερδικής ιατρικής.  Εκτός των άλλων το χρησιμοποιούσαν με σκοπό να εξουδετερώσουν τη διαδικασία της γήρανσης.

Στην ιατρική Unani (Ελληνο-αραβική ιατρική του  1^ου μΧ.  αιώνα, βασισμένη στις διδασκαλίες του Ιπποκράτη, Γαληνού και Αβιτσιανού),  η κιτρινόριζα χρησιμοποιούνταν ως χολαγωγό στον ίκτερο, καθώς και εξωτερικά σε έλκη και φλεγμονές.  Το ψημένο ρίζωμα αποτελούσε συστατικό παρασκευάσματος για τη θεραπεία της δυσεντερία.

 

Συστατικά-χαρακτήρας:

Περιέχει μέχρι 5% αιθέριο έλαιο, πικρή ουσία, ρητίνη και φωτοευαίσθητη κίτρινη χρωστική ουσία, την κουρκουμίνη.

 

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται η ρίζα του βοτάνου.

Αν το βότανο δεν χρησιμοποιηθεί αμέσως μετά τη συλλογή του, τότε τις ρίζες τις βράζουμε για αρκετές ώρες και στη συνέχεια τις αποξηραίνουνε σε φούρνους. Στη συνέχεια ακολουθεί ο θρυμματισμός τους. Κατά τη διαδικασία της θραύσης  βγαίνει το χρώμα από τα ελαιώδη κύτταρα και δίνει στη σκόνη το χαρακτηριστικό κοκκινοκίτρινο χρώμα.

 

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Η κουρκουμίνη, η ενεργή αντιφλεγμονώδης ένωση που βρίσκεται στοv κουρκουμά έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει στην καταπολέμηση πολλών μορφών καρκίνου. Συμπεράσματα που εκδόθηκαν στο περιοδικό Cancer Research αναφέρουν ότι οι φυσικές φαινόλες του κουρκουμά μπορούν να ανακόψουν την ανάπτυξη όγκων στον καρκίνο του προστάτη μπλοκάροντας τους υποδοχείς που χρησιμοποιούνται για να διαδώσουν την ανάπτυξη των κυτταρικών ιστών. Πρόσθετες έρευνες που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό PLoS One επεξηγούν το ακριβή τρόπο που δρουν τα μόρια του κουρκουμά στοχεύοντας τα αμυλοειδή ινίδια που σχετίζονται με την αφύσικη ανάπτυξη πρωτεΐνης και τον σχηματισμό πλάκας που είναι χαρακτηριστικό σε ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ. Ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο κουρκουμάς μπλοκάρει τους δύο γενετικούς υποδοχείς που είναι απαραίτητοι για την εξάπλωση του καρκίνου του προστάτη.  Αυτοί οι υποδοχείς είχαν αποκαλυφθεί σε προηγούμενες μελέτες ότι μπορούσαν να προβλέψουν το βαθμό και το ρυθμό ανάπτυξης των ήδη υπαρχόντων όγκων.

Ο κουρκουμάς δρα ως αντιφλεγμονώδες, αντιοξειδωτικό, ενισχυτικό του ανοσοποιητικού, αντιθρομβωτικό, αντιαρθριτικό, αντιμικροβιακό, αντιιικό, αντιμυκητιακό.

Η μπαχαρική ρίζα του κουρκουμά έχει τονωτικές ιδιότητες. Ενισχύει την πεπτική λειτουργία και βελτιώνει όλες τις διαδικασίες του μεταβολισμού.

Βοηθά στη διάσπαση και πέψη όλων των πρωτεϊνών.

Επιταχύνει την παραγωγή ινσουλίνης από το πάγκρεας και βοηθά σημαντικά τους μη ινσουλινοεξαρτώμενους διαβητικούς. Όσους δηλαδή δεν κάνουν χρήση ενέσιμης ινσουλίνης.

Ανακουφίζει σχεδόν όλες τις αλλεργικές καταστάσεις του δέρματος (έκζεμα), του αναπνευστικού (εαρινός κατάρρους, επιπεφυκίτιδες κ.λ.π.). Αυτό γίνεται όταν το χρησιμοποιούμε στη διατροφή μας ή και σε τοπική εφαρμογή στην περιοχή της αλλεργικής δερματίτιδας ενός μίγματος από γιαούρτι  (που έχει αντιφλογιστικές ιδιότητες) και κιτρινόριζας.

Η σκόνη κουρκουμά σε τοπική εφαρμογή μόνη της ή σε μείγμα για παράδειγμα μαζί με γιαούρτι έχει αντιφλογιστικές και καταπραϋντικές ιδιότητες καθώς και πάνω σε πληγές σταματάει την αιμορραγία και έχει αντισηπτικές ιδιότητες.

Στη ρευματοειδή αρθρίτιδα βελτιώνει την δυσκαμψία, την ικανότητα βαδίσματος και το πρήξιμο των αρθρώσεων.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί  μαζί με λίγο Τζίντζερ ως ορεκτικό, λίγο πριν από το κυρίως γεύμα της ημέρας.

Αν προσθέσουμε σε ένα ποτήρι ζεστό γάλα , λίγη ποσότητα κιτρινόριζας (στη μύτη του κουταλιού), θα δούμε σημαντική βελτίωση σε προβλήματα κρυολογήματος, βήχα και καταρροής. Οι βλεννογόνοι του αναπνευστικού στεγνώνουν προσωρινά, ανακουφίζοντας τον ασθενή. Η σκόνη της κιτρινόριζας εάν πασπαλιστεί προσεκτικά πάνω από πληγές σταματά γρήγορα την αιμορραγία και έχει αντισηπτικές ιδιότητες.

 

Παρασκευή και δοσολογία:

Στις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού περιγράφηκαν ήδη οι τρόποι που χρησιμοποιείται στην καθημερινή μας διατροφή. Βλέπετε λοιπόν ότι αν γνωρίζουμε τις ιδιότητες των μπαχαρικών που έχουμε στην κουζίνα μας, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε και για λόγους υγείας, αρκεί να γνωρίζουμε τις ιδιότητές τους. Άλλωστε όπως ξέρουμε όλοι μας η διατροφή είναι αυτή που καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την ενίσχυση και διατήρηση της υγείας μας.

 

Προφυλάξεις:

Λαμβανόμενο σε πολύ υψηλές ποσότητες ο κουρκουμάς ενδέχεται να προκαλέσει ερεθισμό στο στομάχι σε ορισμένα άτομα. Όσοι έχουν απόφραξη χοληδόχου κύστης ή πέτρες στη χολή που προκαλούν πόνο θα πρέπει να συμβουλευθούν πρώτα τον γιατρό τους. Το ίδιο ισχύει και για τις εγκύους ή όσες θηλάζουν, για όσους παίρνουν αντιπηκτικά – αντιθρομβωτικά φάρμακα.

 

Κουβάτσος Φίλιππος, Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος, (Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών), Αλλαγιάννη 13, Κορωπί, Τηλ. επικοινωνίας: 2106021750