Περιγραφή

Αγριολεβάντα

 

Βιότοπος – περιγραφή:

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι LAVANDULA stoechas (Λεβάντα η στοιχιάς) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών. Είναι φυτό του Ευρωπαϊκού νότου.

Με το όνομα Λεβάντα υπάρχουν 30 περίπου είδη που ανήκουν στο γένος Lavandula.Την συναντούμε στη χώρα μας με τις ονομασίες αγριολεβάντα, λαμπρή, λαβαντή, χαμολίβανο, μυροφόρα, καραμπάχι, αβαγιανός, μαυροκέφαλο, γρουνάι.

Αειθαλής  αρωματικός θάμνος, ενδημικός της Μεσογείου που έχει εξαπλωθεί σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Ονομάζεται και γαλλική ή ισπανική λεβάντα. Μπορεί να φτάσει έως και 100 πόντους ύψος. Οι μέλισσες το αγαπούν. Αν και είναι η αρχαιότερη ποικιλία λεβάντας σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως σαν καλλωπιστικό κήπων. Το άρωμα της, που θυμίζει περισσότερο δενδρολίβανο ή καμφορά και δεν είναι τόσο φίνο όσο της “πραγματικής λεβάντας” (lavandula angustifolia, english lavender), και γι αυτό το αιθέριο έλαιο της θεωρείται κατώτερης ποιότητας.

Η αγριολεβάντα  ξεχωρίζει από τα άλλα είδη, από τα πορφυροϊώδη άνθη του, που σχηματίζουν πυκνούς ωοειδείς στάχεις και γιατί προτιμά τα ελαφρώς όξινα πετρώδη εδάφη.

Τα φύλλα είναι γραμμοειδή, γκριζωπά, εριώδη με αναδιπλωμένες άκρες. Ταξιανθία 2-3 εκατοστά μήκος, σε πυκνό στάχυ, έμμισχη, με σπονδύλους των 6-10 ανθέων στη μασχάλη, τριχωτών, ρομβοειδών και καρδιοειδών βρακτίων. Η κορυφή του στάχυ στέφεται από μεγάλα ωοειδή μακρουλά βράκτια λευκοβιολετιά. Άνθη 6-8 χιλιοστά, δίχειλα, σκουροβιολετιά. Κάλυκας με 5 οδόντες, από τους οποίους οι ανώτεροι είναι μεγαλύτεροι.

 

Ιστορικά στοιχεία:

 

Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Αναλύσεις υπολειμμάτων που έγιναν με σύγχρονές μεθόδους έδειξαν ότι σε πήλινα αγγεία υπήρχε κρασί με ρητίνη και με ένα από τα βότανα, λεβάντα, δάφνη, φασκόμηλο. Ο Διοσκουρίδης (1ος αι. μΧ.) αναφέρει το κρασί της λεβάντας (στοιχαδίτης οίνος) και το ξύδι (στοιχαδικό ξύδι). Το θεωρούσε φάρμακο για την επιληψία αλλά και για την ψύξη των πλευρών και των νεύρων.

Η ονομασία της λεβάντας προέρχεται από το λατινικό ρήμα Lavare που σημαίνει πλένω. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να ρίχνουν άνθη αγριολεβάντας στα νερά των λουτρών τους για τον αρωματισμό τους. Τη συνήθεια αυτή λέγεται ότι την πήραν από τους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι αποκαλούσαν το φυτό «νάρδο» ή «ναρδόσταχυ», όνομα που προήλθε από την πόλη της Συρίας Naarda.

Η ονομασία Stoechas προέρχεται από το όνομα των νησιών που βρίσκονται έξω από την Μασσαλία και οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν Στοιχάδες (σειρές)

Το χρησιμοποιούσαν ακόμη για τα αρωματίσουν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα. Κατά τον μεσαίωνα το βότανο χρησιμοποιήθηκε για την περιποίηση των τραυμάτων και πληγών του δέρματος.

Ο Τζον Πάρκινσον έγραφε το 1640 για την Λεβάντα

‘‘…ιδιαίτερα καλή για την ψυχική οδύνη και όλους τους πόνους του κεφαλιού και του μυαλού.’’

Η αγριολεβάντα ήταν περιζήτητο αντίδοτο δηλητηριάσεων στα παλιά χρόνια.

Με αυτήν παρασκευαζόταν ένα από τα πιο γνωστά θεραπευτικά έλαια, που ήταν σε ευρεία χρήση μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Στην Κρήτη το έλεγαν Καραμπάχι. Αυτό το έπαιρναν οι πάσχοντες στάζοντας σταγόνες του ελαίου πάνω σε ζάχαρη, για οποιονδήποτε πόνο. Ιδίως το λάμβανα  οι κοπέλες για τους πόνους της έμμηνης ροής. Έβαζαν επίσης σταγόνες μέσα σε ζεστό λάδι που το χρησιμοποιούσαν σε εντριβές. Στους πόνους του αυτιού και για την προώθηση της διαπύησης τυχόν δοθιήνος, έσταζαν μέσα στο αυτί 1-2 σταγόνες από καραμπάχι. Στα βρέφη όταν είχαν διάρροια ή τυμπανισμό, έσταζαν 1-2 σταγόνες πάνω σε βαμβάκι το οποίο στη συνέχεια τοποθετούσαν πάνω στον ομφαλό του βρέφους. Τα βρέφη εκτός της ανακούφισης που ένοιωθαν κοιμόντουσαν πολύ ευκολότερα.

 

Συστατικά-χαρακτήρας:

Το φυτό περιέχει αιθέριο λάδι, βουτυρικούς και βαλεριανικούς αιθέρες της λιναλλύλης και της γερανύλης, γερανιόλη, κινόλη, λιναλόλη, κινεόλη, D-μπορνεόλη, λινονίνη, L πινένιο, καρυοφυλλίνη, κουμαρίνη και τανίνη.

 

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Το φυτό ανθίζει τέλος Μαΐου με αρχές Ιουνίου.  Συλλέγουμε προς το τέλος της ανθοφορίας, όταν τα πέταλα έχουν αρχίσει να μαραίνονται. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα άνθη και τα φύλα του βοτάνου.

 

 

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Το βότανο δρα ως αντισηπτικό, βακτηριοκτόνο, αναλγητικό, εμμηναγωγό,  ηρεμιστικό, σπασμολυτικό, υποτασικό, αποχρεμπτικό, τονωτικό, διεγερτικό, εφιδρωτικό, χολαγωγό, αντιρρευματικό, ανθελμινθικό και ως αντίδοτο δηλητηριάσεων.

Βοηθά σε ευερεθιστικότητα, μελαγχολία, νευρασθένεια, ναυτία, νευρώσεις, σπασμούς,  αϋπνίες, αρρώστιες του αναπνευστικού συστήματος, άσθμα,

γρίπη, βρογχίτιδα, κοκίτης, φυματίωση. Καταπραΰνει την εγκεφαλονωτιαία σπαστικότητα, σύμφωνα με τους Candeac και Meunier.

Χρησιμοποιείται ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις (βοηθητικό) σε δαγκώματα από ζώα και φίδια και σε τσιμπήματα εντόμων.

Το έγχυμα των ανθέων του φυτού βοηθά σε νευρική εξάντληση, πονοκεφάλους από ένταση ή κατά τον τοκετό και επίσης για κολικούς και δυσπεψία. χρησιμοποιείται ακόμη για την κακοσμία του στόματος.  Το έγχυμα αραιώνεται στο 25% όταν χρησιμοποιηθεί για κολικούς, ευερεθιστότητα και υπερδιέγερση των βρεφών.

Το αφέψημα με φύλλα και λουλούδια αγριολεβάντας ανακουφίζει από ημικρανίες,

πονοκεφάλους, ιλίγγους, λιποθυμία, αλλά και διώχνει την αϋπνία.

Υπό μορφή βάμματος το χρησιμοποιούμε για πονοκεφάλους και κατάθλιψη.

Με εξωτερική χρήση επουλώνει πληγές (απλές, άτονες, μολυσμένες, συρίγγια,

χρόνια εκζέματα, εγκαύματα, ακμή, δερματίτιδες, ψώρα, αλλά και αλωπεκία) και με

εσωτερική χρήση κυστίτιδες, το αφέψημα της σφίγγει τα ούλα. Αυξάνει την έκκριση

γαστρικών υγρών και την κινητικότητα την εντέρων (σε γαστρική ατονία και μετεωρισμό, κακή χώνεψη).

 

Παρασκευή και δοσολογία:

Τα άνθη και τα φύλλα τα παρασκευάζουμε ως έγχυμα.

Το αιθέριο έλαιο του φυτού το χρησιμοποιούμε στις κρέμες (π.χ. ρίχνουμε μερικές σταγόνες σε κρέμα χαμομηλιού για το έκζεμα), σε λοσιόν (προσθέτουμε μερικές σταγόνες σε λίγο νερό για τα εγκαύματα από τον ήλιο ή καυτό νερό), σε λάδι εντριβών (π.χ. προσθέτουμε 1 ml ελαίου και 5 σταγόνες ελαίου χαμομηλιού σε 10ml ελαίου βάσης για ασθματικό και βρογχικό σπασμό), για την απαλλαγή από τις ψείρες (διαλύουμε 5-10 σταγόνες ελαίου στο νερό για τις ψείρες ή βάζουμε έλαιο στη χτένα για την κόνιδα) και σε μασάζ (βάζουμε 1 ml ελαίου αγριολεβάντας σε 25 ml ελαίου βάσης και κάνουμε μασάζ στους μυς που πονάνε ή διαλύουμε 10 σταγόνες σε 25 ml ελαίου  βάσης για να κάνουμε μασάζ στον αυχένα και τους κροτάφους για την αντιμετώπιση πονοκεφάλων από ένταση ή στα πρώτα σημάδια ημικρανίας).

Το έλαιο το βάζουμε σκέτο σε δαγκώματα και κεντρίσματα εντόμων. Σε περίπτωση θερμοπληξίας διαλύουμε 10 σταγόνες ελαίου σε 25ml έλαιο βάσης για να προλάβουμε τα εγκαύματα.

Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 5 ml  δύο φορές την ημέρα.

 

Προφυλάξεις:

Αποφεύγουμε  τις υψηλές δόσεις του βοτάνου κατά την εγκυμοσύνη επειδή είναι

διεγερτικό της μήτρας.

Σε μεγάλες δόσεις είναι ερεθιστική. Ειδικά οι στομαχικοί απαγορεύεται

να κάνουν οποιαδήποτε χρήση αγριολεβάντας, γιατί ερεθίζει το στομάχι. Επίσης το

αιθέριο έλαιο της σε μεγάλες δόσεις είναι ναρκωτικό που μπορεί να προκαλέσει

θάνατο. Γι’ αυτό καλύτερα να χρησιμοποιείται μόνο εξωτερικά. Τέλος, δεν πρέπει

να πίνουμε πολύ συχνά  γιατί μπορεί να προκαλέσει κολικό.

Κουβάτσος Φίλιππος Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος, (Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών), Αλλαγιάννη 13, Κορωπί, Τηλ. επικοινωνίας: 2106021750