Περιγραφή

Σαμπούκος

 

Βιότοπος – περιγραφή:

Η επιστημονική του ονομασία είναι Sambucus nigra (σαμπούκος ο μελανός) και στη χώρα μας τον συναντούμε με τις ονομασίες Ζαμπούκος, Κουφοξυλιά, Αφροξυλιά, Αφροξυλάνθη, Φροξυλιά, Φροξινάνθη, Ακτή η μελανή, Αυξιά, Αντριανός.

Είναι μικρό δένδρο, πολύ γνωστό φυλλοβόλο. Ο φλοιός του κορμού είναι ανοιχτόχρωμος με σχισμές και λευκά φακίδια. Φύλλα μεγάλα, πράσινα θαμπά, με 5 λογχοειδή οδοντωτά φυλλάρια. Άνθη μικρά λευκοκίτρινα, πολύ μυρωδάτα κατά μεγάλα απλωτά σκιάδια. Οι καρποί είναι μικρές μαύρες ράγες.

 

Ιστορικά στοιχεία:

Γνωστό βότανο από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε την τοποθέτηση φύλλων Σαμπούκου στα πρηξίματα των ποδιών, για την ανακούφιση των πόνων από την ποδάγρα, αρθρίτιδα και αιμορροΐδες. Επίσης χρησιμοποιούσε τους φρέσκους και στεγνωμένους καρπούς του βοτάνου για τα πρηξίματα με συγκέντρωση υγρών από δυσλειτουργία των νεφρών, της καρδιάς και τις εγκυμονούσες.

Οι γιατροί της αρχαιότητας συνιστούσαν τα άνθη του Σαμπούκου ζεματισμένα με γάλα, σαν καταπλάσματα στους πόνους στην ποδάγρα και τα καρκινώδη έλκη. Σε περιπτώσεις συγκέντρωσης υγρών στον οργανισμό, εξ αιτίας της δυσλειτουργίας των νεφρών, οι αρχαίοι έλληνες έπαιρναν τον πράσινο φρέσκο φλοιό και τα φρέσκα φύλλα του δέντρου, έβγαζαν από αυτά τον χυμό, τον αραίωναν με κρασί και τον έπαιρναν με ένα κουτάλι του φαγητού πρωί – βράδυ.

Ο Γαληνός το χαρακτήριζε καυτό και ξηρό και το χρησιμοποιούσε για υγρές καταστάσεις όπως ο κατάρρους ή η υπερβολική βλέννα. Τον 17^ο αιώνα ήταν δημοφιλές γιατρικό για να καθαρίζει το φλέγμα., ενώ τον 18^ο αιώνα το απόσταγμα του Σαμπούκου  εκθειαζόταν για την ικανότητά του να λευκαίνει το δέρμα και να σβήνει τις φακίδες.

Ο Κούλπεπερ το 1653 έγραφε για το βότανο «το αφέψημα της ρίζας θεραπεύει το δάγκωμα της οχιάς».

Η λαϊκή παράδοση χαρακτηρίζει τον Σαμπούκο ως πλήρες φαρμακείο λόγω των αναρίθμητων θεραπευτικών και προφυλακτικών του ιδιοτήτων. Το ονόμαζαν «το γιατρικό του στήθους του λαού».Το χρησιμοποιούσαν ευρέως ως θεραπευτικό για πολλές ασθένειες των πνευμόνων, αποτοξινωτικό του αίματος, τονωτικό και ως μέσο μακροζωίας.

 

Συστατικά-χαρακτήρας:

Τα άνθη και οι καρποί είναι πικρά, ξηραντικά, δροσερά και ελαφρώς γλυκά. Ο φλοιός είναι καυτός, πικρός και ξηραντικός. Τα άνθη του φυτού περιέχουν φλαβονοειδή, υδροκυανικό γλυκοσίδιο σαμπουνιγκρίνη, τανίνες και αιθέριο έλαιο. Οι καρποί περιέχουν ιμβερτοσάκχαρο, φυτικά οξέα, τανίνη, βιταμίνες Α, C  και Ρ, ανθρακοκυανικές χρωστικές ουσίες και ίχνη αιθέριου ελαίου.

 

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Τα μέρη που χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς είναι ο φλοιός, τα άνθη, οι καρποί και τα φύλλα. Τα άνθη συλλέγονται την άνοιξη και στις αρχές καλοκαιριού. Ο φλοιός και οι καρποί συλλέγονται Αύγουστο και Σεπτέμβριο.

 

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Ο φλοιός δρα ως καθαρτικό, εμετικό και διουρητικό. Τα φύλλα δρουν ως εξωτερικό μαλακτικό και επουλωτικό, εσωτερικά καθαρτικό, αποχρεμπτικό, διουρητικό και εφιδρωτικό.

Τα άνθη δρουν ως εφιδρωτικό και αντικαταρροικό.  Αν ληφθούν προληπτικά για να δυναμώσουν το άνω αναπνευστικό σύστημα αντιμετωπίζονται ευκολότερα τα συμπτώματα της αλλεργίας λόγω της γύρης στην ατμόσφαιρα. Οι καρποί δρουν ως εφιδρωτικό, διουρητικό και υπακτικό.

Όλα τα αέρια μέρη του φυτού  λοιπόν είναι χρήσιμα. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για μωλωπισμούς, διαστρέμματα, τραύματα και χιονίστρες. Τα άνθη του είναι πολύ καλά για θεραπεία κρυολογημάτων και γρίπης. Είναι κατάλληλα και για κάθε καταρροϊκή φλεγμονή του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος, όπως πυρετός εκ χόρτου και  ιγμορίτιδα. Οι καρποί του Σαμπούκου έχουν παρόμοιες ιδιότητες με τα άνθη αλλά επιπλέον είναι χρήσιμοι και στους ρευματισμούς. Για κρυολογήματα και πυρετούς ο Σαμπούκος συνδυάζεται με Μέντα, Αχιλλέα ή Ύσσωπο. Για τη γρίπη συνδυάζεται με Ευπατόριο το διατρητόφυλλο. Για την καταρροή με το Σολιντάγκο.

Ο Σαμπούκος συνδυάζεται καλά με Δυόσμο, Αχιλλέα, Ύσσωπο και Φλαμούρι για φλεγμονές των άνω αναπνευστικών οδών (άνθη και καρποί) και με Τριφύλλι, Χαμομήλι και Ιτιά για ρευματικούς πόνους (οι καρποί).

 

Παρασκευή και δοσολογία:

Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 2 κουταλιές του τσαγιού ξηρά ή φρέσκα άνθη, το σκεπάζουμε και το αφήνουμε 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα.

Αν έχουμε φρέσκους καρπούς μπορούμε να πιούμε το χυμό τους ως εξής. Βράζουμε τους καρπούς σε νερό 2-3 λεπτά και μετά τους εκθλίβουμε για να πάρουμε το χυμό.

Πίνουμε 3 κουτάλια του φαγητού ημερησίως.

Υπό μορφή βάμματος το παίρνουμε για κρυολόγημα και γρίπη ή νωρίς την άνοιξη για να βοηθήσει να μειωθούν αργότερα τα συμπτώματα του αλλεργικού πυρετού.

 

Προφυλάξεις:

Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε κανένα μέρος του δέντρου αν η κατάσταση της υγείας μας θα μπορούσε να επιδεινωθεί με περαιτέρω ξήρανση ή εξάντληση υγρών. Δεν χρησιμοποιούμε τον φλοιό κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης γιατί είναι ισχυρό καθαρτικό.

 

Κουβάτσος Φίλιππος, Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος (Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών), Αλλαγιάννη 13, Κορωπί, Τηλ. επικοινωνίας: 2106021750