Περιγραφή

Σαπωνάρια

 

Βιότοπος – περιγραφή:

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι SAPONARIA officinalis (Σαπωνάρια η φαρμακευτική). Ανήκει στην οικογένεια των Καρυοφυλλοειδών. Στη χώρα μας τη συναντούμε με τις ονομασίες Γκολαρία, Καλοστρούθι, Σαπουνόρριζα, Τσουένι, Χαλβαδόρριζα, Στρούθιον, Σαπουνόχορτο, Αγριογλυκόχορτο.

Είναι φυτό ποώδες και πολύχρονο. Καλλιεργείται ως φυτό φαρμακευτικό, ανθοκομικό και βιομηχανικό. Έχει φύλλα προμήκη και ελλειπτικά, που φέρουν τρία νεύρα, αντίθετα. Στέλεχος δυνατό μέχρι 50 πόντους, υψηλό, απλό και διακλαδιζόμενο. Σε ύψος το φυτό φτάνει τους 75 πόντους. Ρίζωμα έρπον κόκκινο φαιό στο εξωτερικό, κίτρινο λεμονί στο εσωτερικό πάχους ενός δακτύλου. Άνθη πολυάριθμα με ρόδινο χρωματισμό. Ο καρπός της είναι κάψα. Το συναντούμε σε αμμώδεις εκτάσεις της κατώτερης ορεινής ζώνης.

Καλλιεργείται στην Ευρώπη αλλά ιδιαίτερα στην Συρία

 

Ιστορικά στοιχεία:

Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Σε αυτό αναφέρεται ο Διοσκουρίδης  ο οποίος  το ονομάζει «Στρούθιον», για το οποίο έχει γράψει «οι εριοπλύται χρώνται προς κάθαρσιν ερίων». Στη Συρία το χρησιμοποιούσαν από τον 8^ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 18^ο αιώνα. Μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται από τα μουσεία για την συντήρηση των παλαιών επίπλων και έργων τέχνης.

Τόσο το λατινικό όσο και το κοινό όνομα του φυτού υποδεικνύουν την παραδοσιακή χρήση του φυτού στο πλύσιμο. Ήταν χρήσιμο στο εμπόριο των υφασμάτων για το πλύσιμο των ρούχων.

Από παλιά χρησιμοποιείται εσωτερικά και εξωτερικά για την θεραπεία δερματικών παθήσεων, όπως ψωρίαση, εκζέματα, δοθιήνες και ακμή.

Από τον μεσαίωνα χρησιμοποιούσαν την σαπωνάρια με επιτυχία εναντίον της σύφιλης όταν η θεραπεία με μερκουριοχρώμιο δεν απέδιδε.

Από αυτή παρασκευαζόταν το Τσουένι το οποίο χρησιμοποιούσαν λόγω της σαπωνίνης που περιείχε στη βυρσοδεψία, για την παρασκευή χαλβά, για την παρασκευή γαλακτωμάτων και για πλύσιμο μεταξωτών και μάλλινων.

Στην Κρήτη το βότανο το συναντούμε με τις ονομασίες Σαπουνόρριζα ή Τσοένι. Οι αγρότισσες χρησιμοποιούσαν τη ρίζα για τον καθαρισμό των μαύρων γελεκιών και των μεϊτανιών (τμήματα της ανδρικής φορεσιάς της Κρήτης) από τσόχα. Το τσοένι το πουλούσαν στα Αχτάρικα. Αυτά ήταν μικρά στενά μαγαζάκια, τα οποία χτίστηκαν από του Τούρκους μετά την άλωση του Κάστρου του Χάνδακος, στην αριστερή πλευρά του δρόμου που οδηγούσε στην Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου, ξεκινώντας από το Μειντάνι έναντι του μεγάρου όπου σήμερα στεγάζεται η Βικελαία Βιβλιοθήκη.

 

Συστατικά-χαρακτήρας:

Το βότανο στα άνθη και τις ρίζες περιέχει σαπωνίνες, οι οποίες είναι ουσίες που μοιάζουν με ορμόνες. Ιδιαίτερα το ρίζωμα περιέχει την σαπωνίνη σαπορουμπίνη, η οποία με υδρόλυση δίνει γυψογενίνη. Τα φύλλα περιέχουν βιτεξίνη και σαποναρίνη (φλαβονοειδή) καθώς και βιταμίνη C.

 

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται το ρίζωμα και οι ρίζες. Τα αέρια μέρη σε μικρότερο βαθμό. Η ρίζα και το ρίζωμα είναι προτιμότερο να συλλέγονται τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Τα φύλλα συλλέγονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Προτιμούμε να συλλέγουμε στον δεύτερο χρόνο του φυτού.

 

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Στις σαπωνίνες οφείλονται οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Αυτές μειώνουν την επιφανειακή ένταση του νερού και παράγουν αφρό. Μέσα στο ανθρώπινο σώμα οι σαπωνίνες είναι ηπίως ερεθιστικές για το πεπτικό και το αναπνευστικό σύστημα. Έτσι η Σαπωνάρια είναι αποχρεμπτική και υπακτική σε μικρές δόσεις. Η χρήση της κατά της ποδάγρας και των ρευματισμών είναι πιθανόν αποτελεσματική εξ αιτίας των αντιφλεγνονωδών ιδιοτήτων των Σαπωνίνων.

Το βότανο δρα θεραπευτικά ως αποχρεμπτικό, υπακτικό και ήπιο διουρητικό. Είναι βότανο κατάλληλο για δερματικές παθήσεις. Θεραπευτικά χρησιμοποιείται αποτελεσματικά ως αποχρεμπτικό για τη βρογχίτιδα και τον ξηρό βήχα. Επίσης έχει αναφερθεί ότι είναι αποτελεσματικό για τους χολόλιθους. Σε υψηλές δόσεις είναι ισχυρό υπακτικό, αλλά μπορεί να προκαλέσει στομαχικές διαταραχές.

Εξωτερικά χρησιμοποιείται για πλύσεις του δέρματος σε προβλήματα όπως το έκζεμα. Επίσης εξωτερικά χρησιμοποιείται κατά των λειχήνων.

 

Παρασκευή και δοσολογία:

Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ο καλύτερος τρόπος να φτιάξουμε το αφέψημα είναι να μουλιάσουμε τέσσερις κουταλιές  της σούπας ξηρή ρίζα (ή δύο κουταλιές ψιλοκομμένη φρέσκια ρίζα)  σε ένα λίτρο κρύο νερό για 5  ώρες. Κατόπιν βράζουμε το βότανο σε χαμηλή φωτιά για 10 λεπτά. Το ρόφημα αυτό το πίνουμε τρεις με τέσσερις φορές την ημέρα.

Υπό μορφή βάμματος η ημερήσια δοσολογία είναι 1-2 ml βάμματος τρεις φορές την ημέρα.

Για γαργάρες εναντίον της στηθάγχης το αφέψημα φτιάχνεται με 20 – 30  γραμμάρια βοτάνου σε ένα λίτρο νερό.

Το ίδιο αφέψημα σε κομπρέσες χρησιμοποιείται για έκζεμα, δοθιήνες και δερματίτιδα.

Προφυλάξεις:

Σε μεγάλες δόσεις η Σαπωνάρια είναι ισχυρό καθαρτικό και μάλιστα ελαφρά τοξική. Πρέπει να χορηγείται κάτω από ιατρική επίβλεψη. Σε υπερβολικές δόσεις καταστρέφει τα ερυθρά αιμοσφαίρια και προκαλεί παράλυση του κυκλοφοριακού συστήματος.