Περιγραφή

Παιώνια

 

Η Παιώνια (PAEONIA ssp) είναι ένα από τα ομορφότερα αυτοφυή βότανα του τόπου μας. Την συναντούμε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, με τις ονομασίες πηγουνία, παγώνι, ψηφακιά, παιώνια, ρόδο του βουνού. Ανήκει στην οικογένεια των Παιωνιϊδών.

Είναι αυτοφυές σε Ασία, Νότια Ευρώπη και Βορειοδυτική Αμερική. Τα όρια μεταξύ των ειδών δεν είναι σαφή. Εκτιμάται ότι υπάρχουν 25 έως 40 είδη του φυτού.

Τα περισσότερα φτάνουν σε ύψος τα 50 έως 150 εκατοστά. Έχουν σύνθετα, βαθιά λοβωτά φύλλα και μεγάλα, συχνά αρωματικά, άνθη που ξεπερνούν τα 10 εκατοστά σε διάμετρο και το χρώμα τους κυμαίνεται από κόκκινο  σε λευκό ή κίτρινο. Η μελέτη της χλωρίδας της Ελλάδας κατέγραψε 12 είδη Παιώνιας. Το πλέον διαδεδομένο είδος στη χώρα μας είναι η PAEONIA mascula (Παιώνια η αρσενική) η ονομαζόμενη πηγουνιά. Υπάρζουν ακόμη η Παιώνια του Κλουσί στην Κρήτη και στην Κάρπαθο και η Παιώνια της Ρόδου που είναι ενδημικό είδος του νησιού. Παραδόξως, η παιωνία ήταν ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα. Η έρευνα και συστηματική μελέτη της χλωρίδας που άρχισε το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας στις δεκαετίες του 1970 και 1980, με τους κορυφαίους βοτανολόγους W.T. Stern και P.H. Davis και συλλέκτρια την Eλλη Σταματιάδου, ανακάλυψε νέα είδη και υποείδη και διεύρυνε τη γεωγραφική εξάπλωση της παιωνίας στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα.

Σήμερα το βότανο χρησιμοποιείται θεραπευτικά στη Κίνα και ιδιαίτερα 3 είδη από αυτό. Η Λευκή Παιώνια ( Paeonia Lactiflora) η οποία έχει λευκά άνθη και λευκοπό ρίζωμα, η κόκκινη Παιώνια (Paeonia Lactiflora) η οποία έχει κόκκινα άνθη και σκούρο ρίζωμα και η Δενδρώδης Παιώνια (Paeonia Sullruticosa) της οποίας χρησιμοποιείται το περίβλημα της ρίζας.

 

Ιστορικά στοιχεία:

Οι αρχαίοι Αθηναίοι την είχαν ονομάσει «Αθηνά Παιωνία» και είχε χαρακτηρισθεί από τον Παυσανία ως «πασάων βοτανέων βασιληίδα». Πολλούς αιώνες αργότερα και οι κινέζοι θα την ονομάσουν «βασιλέα όλων των λουλουδιών».

Το όνομα του βοτάνου προέρχεται από τον ιατρό θεραπευτή των θεών του Ολύμπου Παίωνα (το όνομά του αναφέρεται και σε πήλινη πλακέτα της Κνωσού). Όπως αναφέρει ο μύθος, ο Παίωνας, ήταν μαθητής του Ασκληπιού «ός πάντα τα φάρμακα οίδεν». Κάποτε η Λητώ –μητέρα του Απόλλωνα και θεά της γονιμότητας- του δίδαξε πώς να αποκτήσει μία μαγική ρίζα που φύτρωνε στον Όλυμπο, η οποία απάλυνε τον πόνο των γυναικών στον τοκετό. Ο Ασκληπιός ζήλεψε και αποπειράθηκε να σκοτώσει τον μαθητή του. Ο Δίας έσωσε τον Παίωνα από την οργή του Ασκληπιού μεταμορφώνοντάς τον στο λουλούδι της παιώνιας.

Το πολύτιμο αυτό βότανο λοιπόν το χρησιμοποιούσαν από την αρχαιότητα για θεραπευτικούς λόγους. Ο Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) στο Περί Φυτών Ιστορίας αναφέρει 234 θεραπευτικά φυτά. Ανάμεσά τους και την παιώνια την οποία προτείνει ως αντισπασμωδικό στην επιληψία και άλλες νευρολογικές παθήσεις.

Ο Διοσκουρίδης (1ο μ.Χ. αιώνα) μας άφησε μια εύστοχη περιγραφή της παιώνιας με τα παλαμοειδή φύλλα και τους μακρουλούς καρπούς, πού έχουν πέντε ή έξη μαύρους σπόρους στο κέντρο και τους άλλους κόκκινους. Στη συνταγή του, 10 ή 12 κόκκινοι σπόροι θεραπεύουν το έλκος του στομαχιού, ενώ οι μαύροι διώχνουν τον εφιάλτη. Την ξεραμένη ρίζα την χρησιμοποιούσε στη μαιευτική, στους πόνους του στομαχιού, στον ίκτερο και στις παθήσεις των νεφρών και της κύστης.

Ο Θεόφραστος (370 – 288 π.Χ.) παραθέτει μια πρόληψη σχετικά με την συλλογή της παιωνίας: «νύκτωρ κελεύουσι ορύττειν, εάν γαρ ημέρας και οφθή τις υπό δρυοκολάπτου… κινδυνεύειν τοις οφθαλμοίς….». Τέτοιες δοξασίες μεταδίδονταν από τους βοτανοσυλλέκτες για να προστατεύουν τα πολύτιμα φαρμακευτικά φυτά από την εκμετάλλευση.

Ο Πλίνιος πρότεινε τους κόκκινους σπόρους για την κυκλοφορία του αίματος και τους μαύρους για τις γυναικολογικές παθήσεις.

Το βότανο και ιδίως η ρίζα των ειδών Paeonia lactiflora έχει χρησιμοποιηθεί συχνά σε παραδοσιακά φάρμακα από την Κορέα, την Κίνα και την Ιαπωνία.

 

Συστατικά-χαρακτήρας:

Πάνω από 262 ενώσεις που έχουν ληφθεί μέχρι τώρα από τα φυτά της οικογένειας των Παοωνιδών. Αυτές περιλαμβλάνουν μονοτερπενοειδείς γλυκοσίδες, φλαβονοειδή, τανίνες, στιλβένια, τριτερπενοειδή, στεροειδή και φαινόλες.

 

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Ανθίζει στα τέλη της άνοιξης και στις αρχές του καλοκαιριού. Αναπτύσσονται σε ενδιάμεσα ή μεγάλα υψόμετρα και η περίοδος ανθοφορίας τους διαρκεί όλη την άνοιξη. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται η ρίζα του φυτού.

 

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Δρα ως αντιοξειδωτικό, εναντίον των όγκων, τονωτικό του ανοσοποιητικού συστήματος, προστατευτικό της καρδιάς και του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Η Παιώνια έχει την ιδιότητα να επιδρά στο αίμα και έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε θεραπεία προβλημάτων γυναικολογικού τύπου. Επίσης σε μυϊκούς σπασμούς και κράμπες. Σε ψυχικό επίπεδο επιδρά θεραπευτικά. σε άτομα σκληρά, επιθετικά, που θυμώνουν εύκολα, μπορεί να λειτουργήσει σαν ηρεμιστικό. Η Δενδρώδης Παιώνια ενδείκνυται σαν αντιπυρετικό, σε αιμόπτυση, αιματουρία και σε περιπτώσεις πυρετού άγνωστης αιτιολογίας. Επίσης δρα ως αντιυπερτασικό, ηρεμιστικό και υπνωτικό. Η βιοχημική έρευνα απέδειξε ότι η Παιώνια έχει ισχυρή αντιβιοτική δράση ενάντια σε πολλά παθογόνα μικρόβια όπως σταφυλόκοκκο, σαλμονέλα.

Ως ομοιοπαθητικό φάρμακο δίνεται σε περιπτώσεις με αιμορροϊδες, πρωκτικές ραγάδες, συρίγγια. Οι καταστάσεις αυτές συνοδεύονται από πολύ μεγάλο πόνο, και χαρακτηριστικά ο ασθενής επιθυμεί να κάθεται με τους γλωτούς σε διάταση για λίγα λεπτά έως πολλές ώρες. Χρησιμοποιείται και σε έντονους εφιάλτες.

Στην Κίνα το βότανο έχει τεράστια εκτίμηση από τους βοτανοθεραπευτές.Η ρίζα της κόκκινης παιωνίας (P.LACTIFLORA) πιστεύεται ότι δροσίζει το αίμα, είναι αιματαγωγή και ανακουφίζει τον πόνο.

Χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία σε συνδυασμό με άλλα κινέζικα βότανα για τη θεραπεία του εκζέματος της παιδικής ηλικίας στο Νοσοκομείο Great Osmond Street του Λονδίνου.

Η ρίζα της λευκής παιωνίας (P.LACTIFLORA) έχει πιο ειδική δράση στο συκώτι από την κόκκινη παιωνία, καταπραΰνοντας την ενέργεια του συκωτιού και βελτιώνοντας τη λειτουργία του.

Στην Κινέζικη ιατρική, το baishao yao θεωρείται ότι περισσότερο δυναμώνει το αίμα παρά το δροσίζει, και θεωρείται επίσης ότι είναι ένα από τα καλύτερα τονωτικά για τις γυναίκες, συχνά χρησιμοποιούμενο για εμμηνορροϊκές διαταραχές.

Στην Κίνα, ο φλοιός της ρίζας της δενδρώδους παιωνίας (P.SUFFRUTICOSA), το mu dan pi, θεωρείται ότι δροσίζει το αίμα και έχει χρησιμοποιηθεί στο πρόγραμμα για το έκζεμα για τα παιδιά του Νοσοκομείου Great Osmond Street.

Ο φλοιός της ρίζας είναι επίσης καλό αντιβακτηριδιακό, χρησιμοποιούμενο για δοθιήνες και αποστήματα.

 

Παρασκευή και δοσολογία:

Η ημερήσια δόση είναι 6-12 γραμμάρια Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Βράζουμε το βότανο για 20-30 λεπτά.

 

Προφυλάξεις:

Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες τυ βοτάνου. Προσέχουμε να μην ξεπερνούμε την συνιστώμενη δόση

 

Κουβάτσος Φίλιππος Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος, (Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών), Αλλαγιάννη 13, Κορωπί, Τηλ. επικοινωνίας: 2106021750