Περιγραφή

Βάλσαμο

 

Βιότοπος – περιγραφή:

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι HYPERICUM perforatum (Υπέρικον το διάτρητον). Ανήκει στην οικογένεια των Υπερικοειδών.  Το συναντούμε με τις ονομασίες Αγούδουρας (Κρήτη), Σπαθόχορτο (Ήπειρο, Κρήτη), βάλσαμο (Άθως, Αρκαδία), βαλσαμόχορτο, βάρσαμο, βαρσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, περίκη, προδρόμου βότανο, σπατόχορτο, χελωνοχόρταρο (Κεφαλλονιά), άσκυρον.

Αναπτύσσεται στη Βόρεια Αμερική, Αυστραλία και Ευρώπη. Σύμφωνα με τον θρύλο, ονομάζεται «βότανο του Προδρόμου» επειδή το κόκκινο έλαιο του φυτού αντιπροσωπεύει το αίμα του Ιωάννου του Βαπτιστού.

Σήμερα θεωρείται ζιζάνιο μέσα στα χωράφια μας, παρά το γεγονός ότι οι εκπληκτικές του θεραπευτικές ιδιότητες είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Το συναντάμε συχνά στην Ελλάδα σε κάμπους, λόφους, φράκτες και γενικά σε μέρη που δεν καλλιεργούνται.

Είναι θάμνος αειθαλής, λείος, πολύκλαδος που φτάνει σε ύψος τα 30 -60 εκατοστά.. Στέλεχος όρθιο με μικρά επιμήκη φύλλα που έχουν πολλά διαφανή στίγματα. Αν τρίψουμε τα άνθη του, αναδίδεται μία δυνατή μυρουδιά ρητίνης. Τα άνθη του είναι χρυσοκίτρινα.

 

Ιστορικά στοιχεία:

Είναι γνωστό βότανο από ην αρχαιότητα ως αντικαταθλιπτικό, καταπραϋντικό, επουλωτικό, τονωτικό του ανοσοποιητικού συστήματος. Ο Νίκανδρος και ιδιαίτερας ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν κατά της ισχυαλγίας και σαν επουλωτικό των πληγών. Το δε κρασί που παρασκευάζεται με το φυτό σαν αντιπυρετικό. Το έχει αναφέρει επίσης και ο Ιπποκράτης παλαιότερα.Τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού τις γνώριζαν οι Άραβες και οι Πέρσες περισσότερο δε οι Ιταλοί που ασχολήθηκαν με αυτό τους περασμένους αιώνες. Θεόφραστος, Ματιόλης, Παράκελσος, Σκόπολι, Καμεράριος, το αναφέρουν ως «υπερικόν» και το  θεωρούσαν μόνο αντιτραυματικό και επουλωτικό.

Ο Γαλιλαίος συνιστούσε το βότανο για τη διουρητική του δράση, για την θεραπεία των πληγών και για προβλήματα που προκαλούνται από εμμηνορροϊκές διαταραχές.

Η λατινική ονομασία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις υπέρ και εικών.

Λέγεται επίσης ότι πήρε το όνομα προδρόμου βότανο, από τους ιππότες του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ που θεράπευαν με αυτό τις πληγές στις μάχες των σταυροφοριών. Τον 16^ο αιώνα ο Παράκελσος το χρησιμοποιούσε για τις πληγές εξωτερικά και για την αντιμετώπιση του πόνου από μώλωπες.

Τον Μεσαίωνα πίστευαν επίσης ότι ξόρκιζε το κακό πνεύμα, γι αυτό και οι τρελοί υποχρεώνοντας συχνά να πίνουν το έγχυμα του. Το κίτρινο χρώμα του φυτού το συνέδεσε με τη χολερική διάθεση και το έδιναν για τον ίκτερο και την υστερία.

Υπάρχουν περίπου 300 είδη του φυτού αυτού και στην Κρήτη συναντούμε 9 από αυτά, από τα οποία τα 5 είναι ενδημικά. Το αφέψημα των ανθέων το χρησιμοποιούσαν για το ψωροφύτη των νηπίων (κηρίον το μολυσματικό). Τις ανθισμένες κορυφές τις χρησιμοποιούσαν ακόμη κατά της δυσουρίας, των αμοιβάδων και ασκαρίδων. Με τον αγούδουρα επένδυαν και κάλυπταν τις κόφες για την μεταφορά ευαίσθητων φρούτων (βερύκοκα, δέσπολα). Το χρησιμοποιούσαν ακόμη για το σκάλωμα του μεταξαριού (κλάδωσις του μεταξωσκόληκος). Η φράση «πάει σαν τον αγούδουρα» στην Κρήτη σημαίνει ότι τρέχει τόσο γρήγορα που δεν αγγίζει το έδαφος. Στην Κρήτη είχαν ακόμη το αίνιγμα για τον αγούδουρα που έλεγε «είμαι μικιός δεν πορπατώ, και σα γεράσω τρέχω». Από άνθη του φυτού, λάδι, κόκκινο κρασί και καμφορά έκαναν φάρμακο κατά των ρευματισμών.

 

Συστατικά-χαρακτήρας:

Το φυτό περιέχει ίχνη από ένα αιθέριο έλαιο και ένα γλυκοσίδιο την υπερικίνη που είναι κόκκινη χρωστική. Περιέχει φλαβονικό πολυφαινολικό παράγωγο, την γλυκοσίδη,  τανίνη, ρητίνη και πηκτίνη. Η υπερικίνη λέγεται ότι ευθύνεται για την αρρώστια του φωτός που παθαίνουν τα ζώα με άσπρο τρίχωμα όταν τρώνε το φυτό, η οποία παρουσιάζει συμπτώματα  ερεθισμού δέρματος και βλεννογόνου, με φαγούρα και άλλες ανωμαλίες.

 

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται όλα τα αέρια μέρη του φυτού. Τα άνθη πρέπει να χρησιμοποιούνται νεαρά και λίγο ξερά. Δεν χρησιμοποιούνται μετά από μακροχρόνια φύλαξη. Όταν μείνουν πολύ τα άνθη αποχρωματίζονται και όλο το φυτό παίρνει ένα χρώμα καστανό.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Η δράση του είναι αντιφλεγμονώδης, στυπτική, επουλωτική και ηρεμιστική. Το βάλσαμο όταν ληφθεί εσωτερικά έχει ηρεμιστική και αναλγητική δράση. Χρησιμοποιείται στη θεραπεία της νευραλγίας, της ανησυχίας, της έντασης και παρόμοιων προβλημάτων. Θεωρείται κατάλληλο βότανο για τις αλλαγές της εμμηνόπαυσης που οδηγούν σε ευερεθιστότητα και ανησυχία. Ωστόσο συνίσταται να μην χρησιμοποιείται όταν υπάρχει έντονη κατάθλιψη και σε καμία περίπτωση αν ο ασθενής λαμβάνει αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

Μπορεί να βοηθήσει σε  αγχώδη διαταραχή και κατάθλιψη. Έχει βρεθεί ότι μπορεί να ρυθμίσει τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου και να σταθεροποιήσει τις διαθέσεις και τα συναισθήματα. Στα υπέρ του βοτάνου είναι ότι:

-δεν προκαλεί υπνηλία κατά την διάρκεια της ημέρας

-δεν προκαλεί εθισμό

-δεν προκαλεί ευερεθιστότητα ή νευρικότητα.

 

Καταπραΰνει τη συνδετικίτιδα, την ισχιαλγία και τους ρευματικούς πόνους. Εξωτερικά είναι ένα πολύτιμο επουλωτικό και αντιφλεγμονώδες βότανο. Σαν λοσιόν επιταχύνει την επούλωση των τραυμάτων, μωλωπισμών κιρσών φλεβών και εγκαυμάτων. Το έλαιο του είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για ηλιακά εγκαύματα.

Το βαλσαμέλαιο παρασκευάζεται από τις ανθοφόρες κορυφές του βοτάνου. Έχει ένα έντονο κόκκινο χρώμα και είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό σε προβλήματα  φλεγμονών του δέρματος , των μυών και του συνδετικού ιστού.

 

Παρασκευή και δοσολογία:

Παρασκευάζεται ως έγχυμα στις περιπτώσεις άγχους, νευρικής έντασης, ευερεθιστότητα ή συναισθηματικές διαταραχές που έχουν σχέση με την εμμηνόπαυση ή το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα. Το βάμμα το χρησιμοποιούμε για ένα διάστημα περίπου 2 μηνών σε περιπτώσεις μακροχρόνιας νευρικής έντασης που οδηγεί σε εξάντληση και κατάθλιψη. Στα παιδιά που βρέχουν  το κρεβάτι τους μπορούμε να δώσουμε 5-10 σταγόνες το βράδυ.

Άλλη επιλογή είναι το ηρεμιστικό μπάνιο με Υπέρικο. Στο ζεστό νερό της μπανιέρα σας προσθέτετε 1 φλιτζάνι αποξηραμένου βοτάνου και χαλαρώνετε μέσα στο νερό.

 

Προφυλάξεις:

Χρειάζεται προσοχή στη χρήση του, γιατί δεν κάνει να εκθέτουμε την περιοχή επάλειψης στον ήλιο.

 

 

Κουβάτσος Φίλιππος, Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος (Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών), Αλλαγιάννη 13, Κορωπί, Τηλ. επικοινωνίας: 2106021750